Фонд медыцынскай салідарнасці: Велізарная колькасць лекараў ціхенька збіраюць рэчы, рыхтуюць дакументы і з’яжджаюць з Беларусі

Фонды салідарнасці сталі ўнікальным прыкладам узаемадапамогі беларусаў, якія выступілі супраць фальсіфікацыі вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 9 жніўня 2020 года і масавых рэпрэсій.

Дзесяткі тысяч людзей ахвяравалі грошы суайчыннікам, якія апынуліся ў цяжкай сітуацыі з-за пераследу.

Новым выклікам для валанцёраў, якія збіраюць ахвяраванні, стала расійская агрэсія, калі беларусам, якія пакінулі радзіму і ўладкаваліся ва Украіне, зноў прыйшлося перажыць вымушаную эміграцыю.

Адной з сіл, што масава выступілі супраць фальсіфікацый і гвалту з боку ўлады, сталі медыкі. Каток рэпрэсій працягвае прасаваць сферу аховы здароўя. Аб працы Фонду медыцынскай салідарнасці Беларусі ByMedSol у гэтыя тры гады на ўмовах ананімнасці BPN распавяла яго каардынатар.

“Мы былі ўпэўненыя, што перамаглі, гісторыя з выбарамі скончыцца вельмі хутка і мы разыходзімся”

— Я доктар, працавала ў Менску, і ў маім выпадку ўсё пачыналася дастаткова тыпова. Спачатку была вымушана пакінуць Беларусь пасля выбараў 2020 года з-за высокай рызыкі арышту. Ужо знаходзячыся за мяжой з некалькімі калегамі, якія пасля сталі сузаснавальнікамі фонду, убачылі, што медыкі выступілі асобнай сілай супраць фальсіфікацыі выбараў і гвалту: выходзілі групамі, пратэставалі каля бальніц і ў ланцужках салідарнасці. Таму іх закранулі звальненні, арышты, штрафы. Хацелася падтрымаць калег, і мы вырашылі распачаць збор сродкаў. 3 лістапада 2020 года публічна абвясцілі аб стварэнні ініцыятывы дапамогі рэпрэсаваным медыкам, хаця па факце працаваць пачалі раней.

У той момант у нас не было далёкіх планаў. Наш мандат быў просты: мы аказваем фінансавую дапамогу ў тагачасных стандартных сітуацыях (звальненне, кампенсацыя штрафаў). Спачатку было вырашана дапамагаць лекарам, якія адбывалі адмінарышт і не атрымлівалі заробак на працы. Наша група вызначыла канкрэтныя сумы па кожнай пазіцыі і сітуацыі. Мы былі ўпэўненыя, што перамаглі, гісторыя з выбарамі скончыцца вельмі хутка, а калі скончыцца, мы разыходзімся. У рэальнасці гісторыя крыху расцягнулася, і наша ініцыятыва з часам ператварылася ў праваабарончую арганізацыю, што дапамагае медыкам, якія пацярпелі ад рэпрэсій. Акрамя таго, мы вельмі глыбока заняліся аналізам сістэмы аховы здароўя Беларусі, выяўляем усе яе мінусы.

“Нягледзячы на вялізны дэфіцыт, медыкаў усё роўна звальняюць па палітычных матывах”

— Мы супрацоўнічаем з праваабарончымі арганізацыямі — Беларускім Хельсінкскім камітэтам, “Вясной”, Беларускім домам правоў чалавека імя Барыса Звозскава, профільнымі міжнароднымі арганізацыямі, а таксама з офісам Святланы Ціханоўскай. Падаем альтэрнатыўныя справаздачы, напрыклад у Сусветную арганізацыю аховы здароўя, аб стане спраў у нашай галіне. У лютым 2022 года, яшчэ да пачатку вайны ва Украіне, прадставілі на 71-й сесіі камітэта ААН па сацыяльных эканамічных і культурных правах альтэрнатыўную справаздачу аб стане медыцыны ў Беларусі, сітуацыі з каранавірусам і пераследзе медыкаў.

Урачоў працягваюць рэпрэсаваць. Арышты і звальненні сталі, на жаль, штодзённасцю. Нягледзячы на вялізны дэфіцыт, медыкаў усё роўна пазбаўляюць працы з палітычных матываў. Ёсць “чорныя спісы” у Міністэрстве аховы здароўя. Паколькі наша сістэма цэнтралізаваная, вельмі лёгка прасачыць за чалавекам, і ўсё роўна, урач ці медсястра ўнесены ў спіс — чалавек фактычна пазбаўляецца права на працу. Калі на пачатку пратэстаў мы аказвалі фінансавую дапамогу, то цяпер актуальным стаў запыт на дапамогу ў працаўладкаванні. З-за немагчымасці працаваць на радзіме многія вымушаны эміграваць, таму мы адказваем на пытанні аб легалізацыі ў іншых краінах.

Бліжэйшая і самая папулярная краіна, куды едуць беларусы, — Польшча, дзе больш прыдатныя ўмовы і не такі сур’ёзны моўны бар’ер. Мы кампенсуем фінансавыя выдаткі на перавод дакументаў тым, хто знаходзіцца ў цяжкім фінансавым становішчы. Гэта сур’ёзныя грошы: перавод можа каштаваць ад 1.000 да 1.500 еўра.

Акрамя таго, у медыкаў быў масавы запыт на інфармацыю аб асаблівасцях пераезду і легалізацыі, і мы стварылі гайды, яны ёсць у нас на сайце bymedsol.org для пяці краін — Польшчы, Літвы, Швецыі, Чэхіі і Вялікабрытаніі. Таксама ёсць спецыяльны бот, дзе медыкі могуць задаваць пытанні, а нашы валанцёры, сябры фонду і яго амбасадары, якія ўжо легалізаваліся за мяжой, — адказваць на іх. З 2022 года вельмі шмат зваротаў па пытаннях рэлакацыі і працаўладкавання. Гэта сведчыць аб настроях у медыцынскім асяроддзі.

“Кожная гісторыя вывучаецца, і пад канкрэтнага чалавека збіраецца дапамога”

— Першапачаткова зборы былі вялікія, да канца 2021 года было шмат данатаў, і мы маглі працаваць па першапачатковым мандаце, калі, напрыклад, аднаразова выплачвалі 1.500 еўра звольненаму медыку і 400 — адлічанаму студэнту, маглі пагасіць практычна любыя штрафы. Калі грошы ад першапачатковых данатаў падышлі да канца, у большай ступені фонд перафарматаваўся на індывідуальныя зборы пад пэўную сітуацыю. Было вырашана не ўраўноўваць усіх, гэта значыць плаціць толькі 1.000 ці 2.000 еўра адначасова. Цяпер кожная канкрэтная гісторыя вывучаецца, мы супрацоўнічаем з платформай BySol. Там размяшчаецца запыт, і для кожнага канкрэтнага чалавека збіраецца дапамога. Практычна ўсё робіцца ананімна. Хоць тыя, хто з’ехаў за мяжу і знаходзіцца ў бяспецы, расказваюць свае гісторыі і дзеляцца досведам.

З узмацненнем рэпрэсій у Беларусі і пераследам за данаты ахвяраванняў стала менш, і гэта была адна з прычын, чаму мы выбралі тактыку індывідуальных збораў. Таксама мы зрабілі выснову, што грошы вельмі хутка збіраюцца на канкрэтныя сытуацыі. Мусіць, гэта пытанне псіхалогіі. Адраснасць заўсёды лепш, і мы сталі прыцягваць буйных донараў, перад якімі трымаем фінансавую справаздачу.

Сёння немагчыма палічыць колькасць тых, хто выехаў, але велізарная колькасць лекараў проста ціхенька збіраюць рэчы, рыхтуюць дакументы, пераводзяць іх і асцярожна з’яжджаюць. Вядома, ёсць агульная статыстыка па беларусах, якія з’ехалі ў Еўропу за апошнія тры гады, а ў нас ёсць колькасць апрацаваных заявак і аб’ём аказанай дапамогі, але гэтыя лічбы не адлюстроўваюць рэальныя маштабы эміграцыі медыкаў, не гаворачы ўжо пра іншых людзей, вымушаных пакінуць Беларусь з-за рэпрэсій.

Многія з тых, хто з’ехаў, з пачаткам вайны ва Украіне перажылі паўторную эміграцыю. Гэтая краіна нараўне з Польшчай была суперпапулярным напрамкам, многія там уладкаваліся на працу.

“Людзі і іх веды — беларускі скарб, і мы яго губляем”

— У 2023 годзе ў параўнанні з папярэднімі значна больш людзей звяртаецца за інфармацыяй аб працаўладкаванні. Звальненні ідуць перманентна, прыкладна на адным узроўні, але трэба ўлічваць, што агулам у Беларусі пагаршаецца эканамічнае становішча, умовы працы медыкаў. Гэта дадаткова стымулюе эміграцыю і рост колькасці зваротаў.

У медыцынскім асяроддзі пануюць моцныя настроі альбо сысці з прафесіі, альбо з’ехаць. Гэта вялізная бяда. Звальняюцца і з’язджаюць найталенавітыя людзі, якія ведаюць мовы, бывалі на канферэнцыях, разумеюць, як працуе сістэма аховы здароўя ў Еўропе. Людзі і іх веды — гэта беларускі скарб, і мы яго губляем.