“Дзеці таксама закатаныя ў асфальт”. Чаму святы Валянцін выгнаны з беларускай школы

Апублікавана на адкрытай версіі “Позірку” 14 лютага 2025 года ў 16:30

У Беларусі няма афіцыйнай забароны на святкаванне Дня святога Валянціна, але ў школе гэтае свята не вітаецца. Чаму ўлады яго баяцца і чаму лепш святкаваць Дзень закаханых, чым хадзіць строем, — у матэрыяле “Позірку“.

Валянцін нон грата

На Дзень святога Валянціна ў школе арганізоўваць святы нельга, адназначна адказала на пытанне “Позірку“ былая завуч гімназіі ў Ляхавічах (Брэсцкая вобласць) Таццяна Крапіневіч. Яе эвакуявалі з краіны ў снежні 2024 года пасля даносу праўладнай і прарасійскай актывісткі Вольгі Бондаравай.

“Гэта загад. Такія святы, як Дзень святога Валянціна, Хэлоўін забароненыя. Калі б хтосьці з педагогаў арганізаваў святкаванне ў школе, да яго б дакладна ўжылі нейкія санкцыі. У школе нельга ладзіць святы ў гэтыя дні, хоць дзеці заўсёды чакалі Дзень святога Валянціна. Я як класны кіраўнік арганізоўвала ім святы. Ім было цікава, весела, але ў адзін цудоўны дзень прыйшла зверху разнарадка — і ўсё”, — кажа Крапіневіч.

Пры гэтым дакумента, які забараняе святы, у публічным доступе няма. Дастаткова было спіча старшыні Савета Рэспублікі Нацыянальнага сходу Наталлі Качанавай. 29 верасня 2023 года на сустрэчы з актывам Беларускага саюза жанчын у Маскоўскім раёне Мінска яна заявіла: “Цяпер мы сталі ўсведамляць: Дзень святога Валянціна адзначалі, чаму не Дзень Пятра і Фяўронні, якія з’яўляліся сімвалам веры, адданасці і любові адзін да аднаго? І зараз мы вырашылі больш настойліва распавядаць пра традыцыйныя каштоўнасці, пачынаючы з дзіцячага дашкольнага ўзросту. Таму што і ў дачыненні да сям’і можна дайсці да абсурду — мы гэта бачым у іншых краінах”.

У тым жа годзе да 1 кастрычніка абмяркоўваўся праект Канцэпцыі развіцця нацыянальнай культурнай прасторы ва ўсіх сферах жыцця грамадства на 2024-2026 гады. У праекце дакумента адзначалася важнасць фармавання і замацавання практыкі святкавання народных і сучасных грамадзянскіх святаў, “якія адлюстроўваюць традыцыйныя каштоўнасныя арыентацыі беларускага народа (Дзень Незалежнасці Рэспублікі Беларусь (Дзень Рэспублікі), Дзень народнага адзінства, Дзень Перамогі, Дзень маці, Дзень бацькі, народныя святы, звязаныя з сельскагаспадарчым календаром, і іншыя)“.

Сярод кірункаў канцэпцыі была пазначаная і “адмова ад замежных святаў (Дзень святога Валянціна, Хэлоўін і таму падобных)”.

Аднак у зацверджаную канцэпцыю ўвайшла толькі рэкамендацыя “адмовы ад святаў, навязаных звонку”, без іх пераліку. Цікавая дэталь: Дзень святога Валянціна яшчэ два гады таму, да заявы Качанавай, актыўна выкарыстоўваў у сваіх мэтах праўладны Беларускі рэспубліканскі саюз моладзі. У якасці аб’ектаў кахання настойліва прапаноўваліся не толькі “свае палавінкі“, але і дзяржава. Напрыклад, БРСМ неаднаразова абвяшчаў у лютым акцыю “За любімую Беларусь!”, а само свята называла выдатным (гл. скрыншот).

Забарона як спосаб выжыць

Атрымліваецца, забарона святаў — перастрахоўка? Гэта адзін са спосабаў выжыць у Беларусі, бо ўсе жывуць у страху, кажа Карпіневіч.

“У кабінеце англійскай мовы забароненыя сцягі іншых дзяржаў і выявы іншых краін, замежных гарадоў. Настаўнікам замежнай мовы гавораць вучыць дзяцей на прыкладзе беларускіх вытворчасцяў, беларускіх гарадоў і помнікаў. Любая праява заходніцтва ўяўляецца цяпер небяспечнай“, — тлумачыць суразмоўца “Позірку”.

“Але я зыходжу з таго, што дзеці сёння захапляюцца адным, заўтра — іншым. Я асабіста не бачу ў гэтых святах ніякай пагрозы, — падкрэслівае яна. — Дзеці дурэлі, забаўляліся падчас гэтых святаў, пісалі валянцінкі на 14 лютага. Што ў гэтым дрэннага і як гэта можа пагражаць рэжыму, я не ведаю”.

“Паказаць як мага больш жахаў“

У беларускай школе традыцыйна адзначаюць Новы год, 8 Сакавіка, 23 лютага. У апошнія гады з’явіліся і іншыя святы, кажа Карпіневіч. Напрыклад, Дзень адзінства, Дзень Канстытуцыі. Святкаванне адбываецца абавязкова з гімнам, урачыстай лінейкай, вынасам сцяга і іншымі атрыбутамі рэжымнага патрыятызму.

Людзі як быццам і не рэагуюць на гэта. Трэба вынесці сцяг — вынеслі, трэба праспяваць гімн — праспявалі. Дзяцей трэба на мітынг, значыць, вядуць: “Гэта без варыянтаў, разумееце? Як да гэтага ні ставіся ўнутры, ты трансліруеш тое, што з гэтым згаджаешся, інакш у цябе будуць праблемы“.

У школе вельмі моцна педаліруецца тэма Вялікай Айчыннай вайны, кажа настаўніца. Паколькі ў сем’ях школьнікаў не засталося жывых сведак вайны, яна для іх як Айчынная вайна 1812 года для іх бацькоў. Пры гэтым у дзень памяці спаленых вёсак, напрыклад, акцэнт робіцца на тым, што людзі згаралі жыўцом: “Трэба паказаць як мага больш жахаў, гвалту. Тэма вайны чырвонай ніткай праходзіць праз увесь адукацыйны працэс. Калі ты хочаш, каб у цябе быў добры адкрыты ўрок, а тым больш конкурсны ўрок, абавязкова запіхні туды тэму Вялікай Айчыннай вайны ў любым выглядзе“.

Здараецца, што хтосьці з дзяцей рэагуе не належным чынам на тое, што адбываецца, але на гэта рэакцыя маментальная: “Вось ты зараз смяешся, а ў нас тут гімны і гэтак далей, кажуць. Я зараз расказваю пра спаленую вёску, а табе смешна. І гэта з публічным прыніжэннем перад усёй школай або класам. Вядома, дзеці сталі гэта ўсё ў сабе трымаць. На супраціў яны не маюць права. Да майго жаху, часам ім цікава, калі прывозяць зброю ў школу, возяць іх на ваенныя мерапрыемствы. Дзецям прыкольна пазбіраць аўтамат Калашнікава. Для мяне гэта дзікунства“.

“Усе вельмі баяцца даносаў“

На гэтым фоне вайну Расіі супраць Украіны не абмяркоўваюць, хіба што на нейкіх мерапрыемствах распавядаюць, што бандэраўцы — гэта нацысты. “Робіцца выгляд, як быццам вайны таксама няма, нейкая спецаперацыя адбываецца, і ўсё. Па сутнасці гэта амаральна, а не святкаванне 14 лютага. Усе бачылі ў сацсетках, што танкі з нашага боку ішлі на Украіну, але трэба было не рэагаваць, а проста весці ўрокі. І дзеці гэта таксама бачылі, таму нямы пытанне вісеў у класе падчас урока. Ты нібыта дарослы, цябе павінны паважаць, але ты маўчыш. Страшна”, — апісвае Карпіневіч атмасферу ў беларускай школе.

Амаль 100% дзяцей уключаныя ў піянерскую або камсамольскую арганізацыю. Калі дзеці не ўступаюць у піянерскую арганізацыю і БРСМ, “і ў бацькоў, і ў класнага кіраўніка праблемы“.

Паводле слоў суразмоўніцы, у 2020 годзе на хвалі пратэстаў з 29 вучняў класа толькі пяць былі піянерамі, але праз год у арганізацыю ўступілі ўсе: “У 2020 годзе людзі ўбачылі, што можна з чымсьці не згаджацца, што можна мець уласнае меркаванне. Але ў наступныя гады мы прыйшлі да таго, што ўласнае меркаванне забароненае. Усіх запалохваюць. Бацькі баяцца, што іх дзіця будзе прызнаны як тое, якое знаходзіцца ў сацыяльна небяспечным становішчы. Усе вельмі баяцца даносаў”.

У выніку сучасная Беларусь і асабліва школа — гэта якраз той выпадак, калі “адно кажу, другое думаю, трэцяе раблю”, адзначае Карпіневіч. “Мы сыходзім ад навучання дзяцей, выхавання. Мы толькі адзін аспект выхоўваем: робім іх зручнымі, правільнымі, як салдаты ў войску ці зняволеныя ў турме. Дзяцей, дарэчы, возяць на экскурсію ў турмы і войска. Цяпер гэта нармальная практыка для Беларусі”.

Ідэалогія ёсць заразнай

Псіхолаг Наталля Ігнатава (імя змененае з меркаванняў бяспекі) у каментары “Позірку“ адзначыла: тое, што адбываецца ў беларускай школе вакол святаў і розных мерапрыемстваў, вучыць дзяцей двудумству, прыняццю падвойных стандартаў — і таму, што дарослым верыць нельга.

“Дадамо існуючы прэсінг, рэпрэсіі ў краіне. Гэта, вядома, вельмі цяжка. Дзеці знаходзяцца ў таксічным, раз’ядальным асяроддзі, якое не дае нармальна развівацца“, — дзеліцца назіраннямі псіхолаг.

Пры гэтым, падкрэслівае Ігнатава, ідэалогія, якой прасякнута ўсё ў Беларусі, уключаючы школу, заразная: “Ёсць даследаванне Калумбійскага ўніверсітэта (ЗША) “Нацысцкая ідэалогія і антысеміцкія перакананні ў Германіі“ пра тое, як адбілася ідэалогія антысемітызму на дзецях у нацысцкай Германіі. Паводле шматгадовых назіранняў, будучы глыбокімі старымі, людзі заставаліся ў той ці іншай ступені антысемітамі. Гэта даказвае: калі маленькія дзеці ўбіраюць нейкія ідэі, яны застаюцца ў большасці назаўжды. Тое ж з беларускай ідэалогіяй. Дзіця ўзросту садка не можа крытычна асэнсаваць тое, чаму яго вучаць. Ён не разумее, што ў краіне дыктатура, у яго псіхіка не гатовая ацэньваць. Тым больш, калі выкарыстоўваюцца эмоцыі. Дзеці думаюць: вось гэта я іду ў страі, гэта я спяваю песню, нясу сцяг, і гэта прыгожа. Гэта эмацыйна падсаджвае дзяцей, прывязвае да дзяржаўнай ідэалогіі”.

Чым у больш малодшым узросце чалавек стаў шрубкай у дзяржаўнай машыне, тым складаней будзе выйсці з гэтага стану. “Гэта небяспечна, гэта не глупства. Я чую вельмі шмат гісторый пра тое, як дзеці, правучыўшыся паўгода ў першым класе, пачынаюць усю гэтую дзяржаўную мілітарысцкую рыторыку паўтараць дома. З падлеткамі некалькі лягчэй: яны крытычна ставяцца да ўсяго, што кажуць дарослыя. Яны могуць не слухаць — у адно вуха ўляцела, у іншае вылецела. Тым не менш у любым грамадстве заўсёды будуць падлеткі, якіх прыцягвае культ сілы, культ вось гэтага “адзінства“, калі “мы ў адзіным парыве, мы за бацьку“, — падкрэслівае псіхолаг.

Паводле яе слоў, бяда ў тым, што менавіта гэтыя дзеці, якіх адурманьваюць ідэалогіяй, у якіх фармуюць мілітарысцкае мысленне і прыняцце гвалту, пасля змены рэжыму будуць прымаць рашэнні. “Таму я спадзяюся, што ёсць дзеці, якія не ходзяць у садок ці якім дома як мінімум кажуць, што ёсць іншы пункт гледжання, не толькі дзяржаўны. Спадзяюся, ёсць бацькі, якія займаюцца адпаведным ўзросту развіццём крытычнага мыслення. Напрыклад, пытаюцца: хіба добра гуляць з аўтаматамі, хіба добра страляць у людзей?” — кажа Ігнатава.

На яе думку, варта шукаць для дзяцей альтэрнатыўныя формы навучання, шукаць аднадумцаў: “Рэжым спецыяльна стварае атмасферу, каб тыя, хто прытрымліваецца непраўладнага пункту гледжання, а дэмакратычнага, гуманістычнага, увесь час думалі, што яны адны такія. Бо ў Беларусі няма ўжо нічога, што казала б пра адваротнае. Усё закатанае ў асфальт. Дзеці таксама закатаныя ў асфальт, на жаль. На гэтым фоне забарона святкаваць Дзень святога Валянціна, якога ўлады баяцца выключна праз асацыяцыю з абстрактнымі заходнімі каштоўнасцямі, — не найвялікшая бяда, проста чарговая гадасць ад дзяржавы. Я думаю, што дзеці знойдуць спосаб адсвяткаваць”.

Агулам жа, падкрэсліла псіхолаг, улады гуляюць з агнём, забараняючы ўсё і ўся, паколькі тое, што забаронена, але для людзей важна, не знікае, а сыходзіць у падполле.