Яўген Дудкін
Апошнія некалькі дзён у асяродку беларускай апазіцыі за мяжой абмяркоўваюць інфармацыю пра прызнанне даўняга актывіста партыі Беларуская хрысціянская дэмакратыя Яўгена Дудкіна ў супрацы з КДБ. “Позірк” выслухаў ягоную версію падзеяў. Размова атрымалася працяглай, але мы вырашылі яе не скарачаць.
Што здарылася
Інфармацыю пра тое, што Яўген Дудкін прызнаўся ў супрацоўніцтве з КДБ, апублікаваў адзін з кіраўнікоў БХД (яна падзялілася на некалькі частак пасля ўнутранага канфлікту. — “Позірк”.) Георгій Дзмітрук.
“Разбіральніцтвы па дэструктыўнай дзейнасці ў партыі БХД дадзенай асобай выявілі, што Яўген Дудкін даўно з’яўляецца таемным супрацоўнікам КДБ. Пра што ён сам пацвердзіў на пасяджэнні Управы партыі БХД 30.01.2025г. у прысутнасці сябраў партыі”, — было сказана ў заяве структуры.
Паводле дакумента, пасля гэтага “ў выніку атрыманай інфармацыі сябры ўправы БХД прынялі рашэнне і выключылі Яўгена Дудкіна з партыі БХД згодна яго асабістага прызнання й яго заявы аб выключэнні з шэрагаў партыі”.
Дзмітрук таксама абвінаваціў Дудкіна ў спробе рэйдарскага захопу Białoruska Chrześcijańska Demokracja fundacja. Актывіст быў у фондзе “прэзусам”, абраным кіраўніком выканаўчай структуры. Дзмітрук заявіў, што “барацьба з рэжымам вымушае беларускія партыі і арганізацыі быць пільнымі і ачышчацца ад ворагаў, засланых у розныя гады”.
У сацсетках з’явіўся фрагмент аўдыёпаведамлення, як сцвярджалі ў партыі, “прызнання Яўгена Дудкіна перад сябрамі управы”. У фрагменце без узгадвання ўправы актывіст просіць прабачэння і кажа, што “быў з імі звязаны”.
Акрамя таго, стала вядома пра допыты актывістаў польскімі спецслужбамі.
“Я падпісаў дамову пра супрацу”
— Яўген, для пачатку выкладзі сваю версію гісторыі.
— Я з праўладнай сям’і, і служба ў органах была для мяне мэтаю. На жаль, я ў 11-м класе праз недахоп пяці кіло не прайшоў медкамісію. І пайшоў на гістфак.
А пасля таго, як я пайшоў на заняткі польскай мовай, да мяне звярнуліся. Цікавіліся, бо нібыта ёсць замежная агентура ў Беларусі.
Я ўспрымаў гэта нармальна, бо я патрыёт. Я так бачыў, у мяне на стале быў чырвона-зялёны сцяжок. Але я не ведаў нічога, што сапраўды ў Беларусі адбывалася. Гэта быў 2009 год.
Такім чынам, я падпісаў паперу. Спачатку мяне ў КДБ спрабавалі пужаць, нібыта я нешта дрэннае раблю. Я сказаў: “Калі вы шукаеце, хто б хацеў працаваць на органы, то я не бачу ў вас ворагаў”.
Я падпісаў дамову пра супрацу. Размова ідзе не пра агента, не пра нейкага чалавека на стаўку. Просьба была папярэджваць, хто можа быць патэнцыйна завербаваным спецслужбамі замежных краін.
Канечне, прапаноўвалі даваць [інфармацыю], хто быў з палітычных партыяў. Уяўлялася, што яны могуць быць завербаваныя за мяжой. Я на гэта глядзеў так і верыў. Я сапраўды ў гэта верыў, бо выхаваны ў гэтай сістэме. Але чым больш я даведваўся пра апазіцыю, тым больш разумеў, што нешта тут не так.
Я магу пацвердзіць, што не ствараў нейкіх кампраматаў.
Калі я прыйшоў у партыю БХД, я разумеў, што гэта мае каштоўнасці і, можа, маючы сувязі ў КДБ, дапамагу партыі ў прасоўванні і пашырэнні.
Уся моладзь БХД пры мне скончыла ВНУ, ніхто не быў звольнены. Ніякіх кампраматаў на гэтых маладых людзей я не збіраў. Наконт людзей, якіх падазравалі ў радыкальных дзеяннях, я мог сказаць свайму куратару, што яны не з’яўляюцца радыкаламі, у іх ёсць свае веды, яны нацыяналісты. Ці людзі, якіх падазравалі ў шпіянажы. Я мог сказаць, што яны не з’яўляюцца шпіёнамі: “Я ў гэта не веру, бо гэтыя людзі проста маюць іншы погляд на жыццё”.
Я вырашыў у 2015 годзе ісці ў семінарыю і парваць з гэтай сістэмай. Бо я не мог быць святаром, ксяндзом, калі застануся ў ёй. На жаль, і ў семінарыі ад мяне хацелі мець інфармацыю.
Магу засведчыць, што ў размове, калі мне званіў куратар, я сказаў: “Ніякіх антыдзяржаўных лозунгаў ці рыторыкі ў Пінскай духоўнай семінарыі няма”.
Ведаю, што шмат каго са святароў пераследуюць у Беларусі. Я мог сказаць факты, якія маглі б сведчыць супраць гэтых святароў. Я гэтага не рабіў. КДБ сам ведае пра тое, што адбываецца ў каталіцкім касцёле, і гэта выклікае пытанні: адкуль?
Я хацеў бы падзякаваць тым вернікам, якія на мяне паўплывалі, што я змог разабрацца, знайшоў сілы сысці з гэтай сістэмы. На жаль, чаго мне не хапіла: гэта брак даверу да сваіх партыйцаў, каб правільна выйсці з гэтай гульні, бо я знаходзіўся потым у Беларусі.
У 2016 годзе я пасля семінарыі паехаў дахаты ў Гродна. І мяне спрабаваў мой куратар угаварыць, каб я не ўлазіў у гродзенскую палітыку. Як толькі я прыйшоў на пасяджэнне БХД, мной пачалі цікавіцца. І мяне на працягу 2017 года спрабавалі мясцовыя кдбшнікі ўцягнуць назад.
Я склаў прысягу каталіцкага скаўта. Там ёсць клятва на вернасць Богу, святому касцёлу і Бацькаўшчыне. Яны (КДБ. — “Позірк“.) вельмі хацелі, каб я працаваў на іх і быў там агентам. Пра што я паведаміў тым людзям у касцёле, якія за скаўтаў адказваюць.
Я проста зразумеў, што не буду гэта рабіць.
У мяне была ломка, я не хацеў служыць сістэме.
Увесь гэты час я быў пад пагрозай, таму што мяне маглі ўзяць, таму што я адмаўляўся, маглі шмат што выдумаць. Я падазраю, што мне маглі дзяўчат падсылаць у якасці сябровак. У правакацыйнай сітуацыі для знаёмства, бо я халасцяк.
“У Польшчы не перадаваў ніякай інфармацыі”
— Але тут, у Польшчы, калі я з’ехаў працаваць у канцы 2018 года, я не з’яўляўся супрацоўнікам. Я не працаваў, не перадаваў ніякай інфармацыі.
Яны маглі мне пазваніць. У 2018 годзе былі спробы выцягнуць мяне на жывую размову. Я, канечне, пагадзіўся проста пагаварыць, але праз гэтую размову спрабавалі выцягнуць інфармацыю, наракаць на гродзенскую апазіцыю, што яе прадстаўнікі такія і такія. Спрабавалі пераканаць мяне працаваць на КДБ. Я адмовіўся.
Вось гэта ёсць праўда, якую я магу сказаць.
Калі я з’ехаў у міграцыю, я не супрацоўнічаў з КДБ. У 2020 годзе я не супрацоўнічаў з КДБ.
У 2023 годзе мне пазваніў адзін з супрацоўнікаў, каб я даваў інфармацыю пра Паўла Латушку. Я адмовіўся.
Сказаў: “Рабіце што хочаце, але я не буду даваць інфармацыю”.
Я тады паехаў да актывісткі Алены Янушкоўскай і сказаў: “Такая сітуацыя была ў маім жыцці, калі ласка, я дашлю скрын. Калі са мной нешта здарыцца, мала ці што, скажыце, што я вам распавёў”.
Прайшоў год, у нас з Аленай узніклі пытанні па партыі, бо я больш не мог працаваць, не хапала часу. Плюс мы маем розныя стратэгіі па фундацыі, узніклі канфлікты. Яна пачала падазраваць, што я працую на КДБ. Я сказаў, што гэта няпраўда.
10 снежня 2024 года я папярэдзіў Георгія Дзмітрука, што ў маім жыцці быў такі момант. Была сведка, яшчэ адзін чалавек з партыі. Я тады сказаў, што гатовы, калі трэба, публічна пра гэта сказаць.
Пазней узніклі да мяне пытанні па фундацыі, я не зацвярджаў тыя рашэнні, якія прапаноўвалі ў парушэнне працэдур. Гэта яшчэ раз павысіла накал канфлікту.
У мяне была сустрэча з яшчэ адным партыйцам, спадаром Сяргеем Верамеенкам, ён сказаў: “Яўген, распавядзі”. Я, канечне, не ўсё хацеў распавядаць, бо даваў падпіску пра неразгалошванне дзяржаўнай таямніцы Рэспублікі Беларусь. Але калі ён сказаў, што трэба пайсці да палякаў, пагаварыць з імі, я адказаў: “Добра, калі гэта будзе пацверджваннем з майго боку, што я не працую на КДБ, то я гатовы”. Польскі бок што трэба, тое ведае.
Я мусіў дачакацца, якая пазіцыя будзе польскіх служб. Цяпер я магу гаварыць да канца (Дудкін спасылаецца на матэрыял “Нашай нівы”, у якім ёсць пацвярджэнне допытаў польскімі спецслужбамі актывістаў па ягонай справе. — “Позірк”.)
Быў перыяд майго жыцця з восені 2009-га па восень 2016-га, гэта сем гадоў, да моманту, калі я пайшоў у семінарыю. Потым быў наступны этап, калі я ўжо не хацеў супрацы з гэтай сістэмай, не супрацоўнічаў. Мяне спрабавалі з 2017 года яшчэ раз туды ўцягнуць, я супраціўляўся.
Яны не давалі мне працаваць, у мяне былі праблемы з уладкаваннем у школу. Я быў беспрацоўным, таму ў канцы 2018 года эканамічна і выехаў. І яшчэ фінансаваў кампаніі, парламенцкую, да 2020 года.
У 2020 годзе я вярнуўся ў Беларусь, бо палічыў важным далучыцца да пратэстаў.
Не зважаючы на тое, што мяне маглі арыштаваць як чалавека, які шмат што ведае. І пасля ўжо ўбягаў з Беларусі і ў Польшчы знаходжуся на міжнароднай абароне.
“Я браў грошы”
— Давай яшчэ раз спачатку. Ты сам вырашыў падпісаць паперу, ці табе прапанавалі?
— Прапанавалі. Мне сказалі: “Яўген, як ты глядзіш, калі ты ставішся да нас як да ўлады, якая бароніць суверэнітэт дзяржаўны, канстытуцыйны лад, то не ці не хацеў бы ты быць?” Я адказаў, што не бачу ў гэтым праблемы, бо я выхаваны, каб бараніць дзяржаву.
— І як часта ў вас праходзілі сустрэчы з куратарам?
— Гэта не былі частыя сустрэчы. Гэта магло быць раз на месяц, раз на два месяцы.
Я зразумеў, што гэтых інфарматараў шукаюць сярод звычайных людзей, выкладчыкаў. І даюць заданні, якія, як бы я сказаў, ёсць праверкай. Паглядзець спіс сяброў у “Фэйсбуку”. Г.зн. наколькі я гатовы зрабіць нешта такое, што зломіць мяне маральна.
Былі там і іншыя заданні. Я валодаў польскай мовай, і яны хацелі, каб я нейкім чынам меў кантакт з палякамі. Можа быць, нейкія спецслужбы польскія мяне завярбуюць.
Але калі я бачыў, што выглядаю ненатуральна, гэта не маё, я не ствараў сабе нейкую маску і не ўдзельнічаў у гэтым.
Я стараўся заставацца самім сабой і карыстацца сваімі ведамі польскай мовы, каб займацца даследаваннямі.
— Пра што распытваў куратар?
— Ім цікава, ці ёсць хто можа быць падазраваным, хто завербаваны. І потым гэта паступова-паступова сыходзіла на тое, чым жывуць гэтыя людзі, каб знайсці нейкі кампрамат. Мяне не цікавіла знаходзіць нейкія мінусы ў гэтых людзей.
Кдбшнікі вырашылі, што актывістка БХД Марына Хоміч мае нейкую цікаўнасць да мяне. Яны прапанавалі: “Як ты бачыш, ці мог бы ты быць яе хлопцам?” Я не той чалавек, які будзе спаць з дзяўчынай і будаваць адносіны не на каханні.
Часам супрацоўнікі совалі мне грошы, яны былі невялікія. Проста ўпрошвалі: хоць штосьці падпішы, што ты ўзяў у нас. Нібыта іх кантралююць, што ў іх ёсць расходы. І я браў грошы.
Я не быў тым, хто на стаўцы. Я не вучыўся ў школе КДБ. Проста быў студэнтам, якога зацікавілі, што ёсць магчымасць паслужыць Бацькаўшчыне. Але як аказалася, рэжым — гэта не пра абарону Бацькаўшчыны.
Мая ўласная інтэнцыя была стаць католікам. І тое, што ксяндзоў пераследуюць, я заўважыў у 2010 годзе. Я ведаю, што яны шукаюць у святароў: кампрамат, каб іх прадставіць як людзей нячыстых, людзей, якія працуюць на замежныя краіны. Ніякіх кампраматаў пра сваіх пробашчаў або вікарыяў я не даваў. І тыя заданні, якія мог выканаць па дыскрэдытацыі або ўсталяванні кантактаў, пра якія яны мяне прасілі, каб гэтых людзей потым арыштавалі, я не рабіў.
Шмат якіх людзей КДБ падазравала, што яны шпіёны. Шмат каго праз польскія карані, праз тое, што яны маюць карту паляка. Я адмовіўся браць картку паляка, хаця мне прапаноўвалі, каб такім чынам я усталяваў кантакт. Хто робіць, як робіць, якія пытанні. Таму я не маю карткі паляка і ніколі не складаў заявы на яе атрыманне.
Мне таксама КДБ прапанаваў, каб я атрымліваў гранты. Я ад гэтага адмовіўся, бо гэта не ёсць маё. Я асабліва не люблю мець справы з фінансамі, я больш арганізатар. І, канечне, КДБ зацікаўленае, каб грошы ішлі не на барацьбу з рэжымам ці адмываліся людзьмі, якія бяруць гэтыя грошы.
Нехта здаваў [інфармацыю пра тых], хто прыходзіў на сходы. Я таксама казаў, хто прыходзіў. Ім (КДБ. — “Позірк”.) цікава, хто быў і якія пытанні абмяркоўваюць. З іх пункту гледжання, можа быць, там штосьці прымаецца, што парушае дзяржаўны суверэнітэт, тэрытарыяльную цэласнасць і канстытуцыйны лад. Гэтыя тры спалучэнні словаў сядзяць у галовах гэтых кдбістаў. Гэтым яны апраўдваюць свае ўчынкі, кажуць: “Мы клапоцімся за бяспеку Рэспублікі Беларусь”.
У 2012 годзе я сустракаўся з Паўлам Латушкам (на той момант міністр культуры. — “Позірк”.) ва ўніверсітэце. У мяне пыталіся, ці ёсць ён завербаваным. Я магу сказаць, што даў яму пазітыўную ацэнку, і, калі ён размаўляе на беларускай мове з заходнім акцэнтам, гэта толькі дапамагае ўсталяванню добрых беларуска-польскіх адносінаў. Маё сумленне ў дачыненні да Паўла Паўлавіча чыстае. Як і да іншых асобаў, якіх падазравалі, у тым ліку тых, хто яшчэ працуе на рэжым.
“У КДБ сказалі: трэба неяк парваць з БРСМ”
— У 2012 годзе я быў назіральнікам і сказаў куратару, што выбары парламенцкія сфальсіфікаваныя. “Няўжо?” — нібы здзівіўся той. Я кажу: “Так. Я магу засведчыць як чалавек, які быў на выбарах назіральнікам, што яны былі сфальсіфікаваныя. Не было такой колькасці выбаршчыкаў, як зафіксавалі”. Я мусіў гэта сказаць, бо мяне мучыла сумленне за снежань 2010 года, калі я быў назіральнікам [на прэзідэнцкіх выбарах] яшчэ ад БРСМ.
А БРСМ не ведаў, што я ўжо меў кантакт з КДБ, хацеў мяне ў сваю кар’еру, “вертыкаль” пусціць, а КДБ не хацеў. Хацеў, каб я ў апазіцыі рабіў “вертыкаль”. У КДБ мне сказалі: “Табе трэба неяк парваць з БРСМ”. Прыдумалі мне канфлікт. І я стаяў перад выбарам, дзе мне рабіць кар’еру, у БРСМ ці ў апазіцыі.
Але вернемся да 2010 года. Тады мяне выцягнулі на мітынг у падтрымку Лукашэнкі. Я проста разумею, што гэтая ўлада не вядзе ні да чаго, на выбарчым участку я не напісаў скаргаў, што яны не праведзеныя згодна з заканадаўствам. І яшчэ ўніверсітэт накіраваў мяне на інаўгурацыю да Лукашэнкі. Гэта быў 2011 год, і я думаў: “Божа, што я тут раблю”.
У чалавека з’яўляецца раздваенне асобы. Ён бачыць, што робіць сістэма, несправядлівасць, і ён хоча з яе выйсці, а не можа, бо не ведаеш, каму можна давяраць, не ведаеш, як людзі адрэагуюць, яны падтрымаюць ці будуць тапіць.
— Ці сутыкаўся ты з іншымі інфарматарамі ці вынікамі іх дзейнасці?
— Самае цікавае, што не. Мне здаецца, што нас трымаюць, у “розных кішэнях”. Каб мы не перакрыжоўваліся.
Я думаў пра гэта, як распазнаць. Але я заўважыў, што ёсць людзі, якія вельмі баяцца палітычных пытанняў. Узнікае пытанне, чаму. Я сам не хацеў слухаць негатыў і ўнікаў. Іншыя, хто радыкальныя метады прапануюць, як зрынуць рэжым, ці сапраўды кажуць гэта шчыра?
Звычайна людзі, якія шукаюць нешта, абіраюць залатую сярэдзіну.
“Разумею, што быў вельмі наіўны”
— Як ты ацэньваеш сваю супрацу з КДБ?
— Я лічу, што дапамог у адным. Людзей, якія маглі быць патэнцыйна агентамі, нанесці дзяржаўнай і нацыянальнай бяспецы ўрон, я не выявіў. А тыя, пра якіх мне казалі ў КДБ, нічога дрэннага не зрабілі.
Я не буду зараз распавядаць, пра каго КДБ ведае, бо гэта дзяржаўная таямніца Рэспублікі Беларусь. Гэта справа будучага ўрада, будучых органаў.
Але магу сказаць так, што на тых людзей, якія маглі ў Беларусі мець праблемы ад таго, што іх падазраюць, я не зрабіў кампраматаў. Каго мог, я называў, што гэта не радыкалы, яны не будуць кідаць кактэйль Молатава. Былі ў мяне такія аднакурснікі. Яны проста былі добрыя патрыёты, і я стараўся іх абяліць. Бо я не мог перайсці праз самога сябе і ілжыва сведчыць.
Быў смешны факт, калі я даведаўся пра “Белы легіён”, год 2011-ы. І я даведаўся, што яны нібыта збіваюць міліцыянераў. Распавёў куратару: “Вось ёсць такая групоўка, якая збівае”. Ён так нібыта сур’ёзна выслухаў. Праз гады я разумею, што на той момант “Белы легіён” нікога не збіваў. Папросту я па-дзіцячы гэта ўспрыняў размову сваіх аднагодкаў.
Я разумею, што быў вельмі наіўны. Мой інфантылізм згуляў са мной з аднаго боку злую штуку, што я ўвайшоў у гэтую арганізацыю. А з другога — добрую, што я не рабіў даносаў на людзей, якія рабілі тое, за што іх можна было арыштаваць.
Бо былі людзі на Плошчы, якія заклікалі да радыкальных дзеянняў, але я казаў, што іх ніхто не падтрымлівае, гэта не мае сэнсу.
У 2014-м ці 2015-м мне нават прапанавалі прайсці дэтэктар ілжы. Сумняваліся, ці ёсць я той, каму можна давяраць. Я прайшоў яго. Я вырашыў, што не буду адмаўляцца, іначай да мяне будуць нейкія пытанні. Страх зноў узнікае, што могуць мне зрабіць дрэннае.
Яны цікавіліся, ці маю я нейкую супрацу з замежнымі выведкамі. Канечне, такіх кантактаў не было.
— Ці былі сітуацыі, калі ад тваёй супрацы з КДБ пацярпелі людзі?
— Я не памятаю такіх сітуацыяў, каб людзі былі затрыманыя праз тое, што я пра іх казаў. Няма такога адчування. Канкрэтных даносаў пра тое, што нехта зрабіў нешта дрэннае, за што яго могуць прыцягнуць да адказнасці ў Беларусі, я не зрабіў.
Магу сведчыць, што ўсе сябры моладзевай арганізацыі ў Магілёве скончылі ВНУ, усе яны ўладкаваныя. Калі штосьці стане вядома, што іх выклікалі, дапытвалі, то будзе прадмет размовы.
Але я лічу вартым папрасіць прабачэння, што я гаварыў пра канкрэтных асобаў, пра іх жыццё, з органамі, з Камітэтам дзяржаўнай бяспекі Рэспублікі Беларусь. За тое, што я карыстаўся дадзенымі і даверам гэтых людзей.
“Святар не можа быць інфарматарам КДБ”
— Ты, як кажаш, заўважыў, што святароў праследуюць яшчэ ў 2010 годзе, але чаму працягваў супрацоўнічаць з КДБ?
— Прычына гэтага — звычайны страх. Я ведаў, што хтосьці ёсць сярод святароў, бо інфармацыю КДБ мае. І было пытанне, каму можна даверыцца. А калі святар з-за мяжы — каб не атрымалася, што я буду выкарыстаны, разумееце.
Сёння мы маем сітуацыю, калі я ў мэтах уласнай бяспекі даверыўся сябру сваёй, былой для мяне партыі, і ў момант канфлікту гэты сябра прадставіў мяне як агента КДБ. А гэта цяпер абярнулася супраць мяне.
— Як ты адмаўляўся ад супрацы з КДБ? Як гэта прымалі твае куратары?
— Я калі прыняў рашэнне, што іду ў семінарыю, ужо вырашыў. Я паехаў у Белынічы на працу. І сталася так, што там пачалі нішчыць могілкі. Я кажу: “Божа, ну навошта мне зараз!” А людзі званілі, прасілі, каб я як грамадскі актывіст вырашыў гэтую праблему.
А я не хачу, я толькі прыняў рашэнне, што не буду займацца грамадскай справай. Бо для любога настаўніка, калі ён выступае супраць дзяржаўных органаў, гэта ўжо праблемы.
Я згадзіўся, пазваніў куратару, сказаў, што ёсць такая праблема, што тое, што робяць мясцовыя ўлады, толькі павышае накал між імі і жыхарамі. Гэтае пытанне было вырашанае пазітыўна.
І тады пасля гэтых могілак я прыняў рашэнне сыходзіць. Гэта быў жнівень 2015 года. Куратар сказаў: “Чаму? Заставайся, можа, перадумаеш”.
Я лічу, што святар не можа быць інфарматарам КДБ.
Яны звярталіся пазней, калі я паступіў. Мяне мусілі забраць у войска. Усіх семінарыстаў, акрамя мяне, міністр абароны вызваліў ад гэтага абавязку. Я меў трэці, неабавязковы вайсковы збор (альтэрнатыва тэрміновай службе, праз зборы, якія адбываюцца на працягу двух год; Дудкін адслужыў агулам пяць месяцаў. — “Позірк”.).
І тады былі размовы, званкі. Я ім кажу: “Тое, што вы робіце, гэта дрэнна!” Бо касцёл мог не пусціць мяне, тады бы мяне арыштавалі, а касцёл мог быць прадстаўлены як структура, якая супраціўляецца заканадаўству Рэспублікі Беларусь.
Я вырашыў, што пайду на гэты вайсковы збор, і там пачаліся цэлыя правакацыі. Пыталіся адразу пра цэлібат. Былі правакатары, якія задавалі шмат пытанняў пра маё жыццё ў Белынічах. Нават аднойчы запыталіся ў курылцы: “Што рабіць, калі ў Беларусі будзе паўстанне?” Кажу: “Рабіце ўсё згодна з Канстытуцыяй”.
Пасля я зразумеў, што не магу застацца ў семінарыі, бо яшчэ не сказаў святарам, што ў мяне была супраца з КДБ і толькі калі я вырашу гэтую праблему, паспавядаюся пра гэта, змагу быць сапраўдным семінарыстам.
І ў мяне захварэла мама, якая глядзіць маю сястру — інваліда з дзяцінства, тады былі матэрыяльныя цяжкасці. Я вырашыў, што вярнуся і буду проста працаваць. Гэта было вяртанне на папялішча.
Гэта было ў канцы кастрычніка, пачаўся навучальны год. Але ў мяне атрымалася праз сваю настаўніцу, якая ў мяне выкладала, знайсці месца ў адной са школ, дзе яна працавала.
Калі я адмаўляўся ў Пінску ад супрацы [з КДБ], то рэакцыя была таксама спакойная: “Ну добра, раз ты вучышся”. Можа быць, яны разлічвалі, што я буду агентам там у іх. Але агент класічна — гэта той, хто адукаваны спецыяльна, а не інфарматар.
“Шантажавалі відэа сустрэч са мной”
— Ці мае КДБ доказы твайго супрацоўніцтва з ім? Папера пра супрацу — гэта што?
— Гэта была звычайная папера. “Я супрацоўнічаю з КДБ, буду аказваць дапамогу”. Быў і аператыўны псеўданім, але хай гэта яны ўжо публікуюць. Яшчэ былі распіскі на атрыманне грошаў.
Я не ведаю, ці яны рабілі відэа сустрэчаў са мной, але ў 2023 годзе мяне шантажавалі тым, што нібыта гэтае відэа ёсць.
Тады, я думаю, яны ўзялі нумар тэлефона з візіткі, якія я раздаваў. Супрацоўнік КДБ патэлефанаваў мне на тэлеграм. І нумар не быў схаваны. Я тады спужаўся і не ведаў, што рабіў. Адзінае, што я зрабіў, паразмаўляў са спадарыняй Аленай Янушкоўскай.
Калі я адмовіўся, ён (куратар. — “Позірк”.) пачаў шантажаваць: “Я не магу кантраляваць, што зробяць іншыя супрацоўнікі. Можа быць, яны апублікуюць, я не магу паўплываць. Але калі ты будзеш даваць інфармацыю [пра тое, што адбываецца] ў Паўла Латушкі, то я змагу цябе схаваць”.
Я адмовіўся. Я сказаў: “Рабіце што хочаце, але я памылку, якая была ў маім жыцці, паўтараць не буду”.
— А ці не было ідэі публічна заявіць, што супрацоўнічаў, і такім чынам парваць?
— Пачынаючы з 2016 года, я думаў, як гэта зрабіць. Найперш хвалявала пытанне эканамічнае. Потым я пачаў рабіць пасты з пытаннямі: а што калі людзі з праўладнай сям’і, як я, якія служылі гэтай сістэме, былі ў БРСМ, а ці прымеце вы нас?
Я трошкі рабіў гэта рознымі хадамі, мне цікава было, як людзі будуць рэагаваць. Неяк апублікаваў фотаздымак, дзе я ў курсанцкай форме, гэта быў ліцэйскі клас. Часам хтосьці смяяўся, хтосьці лайкаў.
Але я на гэтую ўсю праблему гляджу так: Nie ma sprawiedliwości bez miłości (з польскай “Няма справядлівасці без любові”. — “Позірк”.). Калі мы хочам, каб была справядлівасць, каб гэтыя людзі ў Беларусі захацелі пераменаў, тыя, якія знаходзяцца ў балоце, якіх пераконваюць, якіх водзяць туды-сюды. Вельмі важна, што яны, як тая авечка загубленая, не будуць адразу замучаныя, забітыя, аддадзеныя на самасуд. Калі яны прызнаюцца, то змогуць жыць у грамадстве.
Ёсць страх, што іх будуць абвінавачваць стала. Што іх не прабачаць.
На гэтым увесь час грае рэжым: куды б вы ні пайшлі, у апазіцыі вас не прабачаць, вам знішчаць жыццё, вы там не самарэалізуецеся, вы там ніхто. Ідзе справа на тое, каб панізіць пачуццё ўласнай годнасці.
Паратункам у такой сітуацыі бачыцца выконваць простыя рашэнні, якія дае рэжым. Нават калі яны несумленныя. І гэта выбар чалавека, гэта ломка, бо ён стаіць перад выбарам страху, што ён будзе непрыняты, ці страх, што ён будзе мець цяжкі маральны выбар ва ўчынках.
Пытанне, як мы прымаем тых людзей, якія сапраўды памыліліся ў жыцці і хацелі змяніць праз свае ўчынкі жыццё ў Беларусі. Я вельмі шмат ахвяраваў уласных грошаў. Я іх зарабіў на заводзе і адкладаў. Я ўклаў некалькі тысячаў даляраў, не адну, не дзве, не тры, проста дапамагаючы людзям.
Пры гэтым я меў невялікую стыпендыю ў 2.000 злотых (каля 500 еўра па сённяшнім курсе. — “Позірк”.), і толькі праз два гады атрымаў большую. Пры гэтым я дапамагаў маці.
Я стараўся рабіць тыя беларускія справы, якія мог зрабіць, і гэта бачна па гісторыі маёй дзейнасці. У ранейшыя часы яны рабіліся з маўклівай згоды КДБ.
“Рэйдарскага захопу няма”
— Што з тваёй сітуацыяй у БХД? Ты выйшаў, цябе выключылі?
— 30 студзеня мяне моцна прасілі быць на пасяджэнні ўправы партыі, прычым з такім пасылам: “Яўген, калі ты не прыйдзеш, мы не гарантуем, што людзі, якія гавораць ужо ў партыі, не будуць гаварыць далей”.
Я быў на сувязі анлайн. На пасяджэнне дадалі шмат людзей, якія яшчэ не былі ва ўправе. Мне падаецца, гэта памылка, бо невядома, хто можа апынуцца сапраўдным агентам.
У мяне запыталіся: “Як ты, Яўген, думаеш, як ты лічыш, ці можаш ты заставацца ў партыі?” Я прапанаваў партыі, вырашыць, як яны лічаць. У адказ атрымаў: “Яўген, няхай ты сам вырашыш”. “Калі вы лічыце так, то я складаю заяву пра зыход з партыі”.
Аказалася, што большасць былі супраць мяне, адзін чалавек мяне бараніў. Казаў канкрэтныя факты, што я тут рабіў, працаваў сумленна. Быў чалавек, які не хацеў удзельнічаць, ён устрымаўся.
Чаму гэтае галасаванне адбывалася, я не ведаю. Казалі таксама пра рэпутацыю партыі і што не будзем пакуль гэта выносіць.
Мы таксама гаварылі пра фундацыю. Я казаў пра статут, які рэгламентуе, што я мушу звярнуцца ў сакратарыят, загадзя выслаць усе паведамленні, каб былі паперы. Я гатовы быў сысці з фундацыі, але мушу да 1 сакавіка падрыхтаваць усе справаздачы.
Там за месяц я дасылаю ў сакратарыят, за 25 дзён я паведамляю ўсім, склікаецца пасяджэнне. Я ўжо разаслаў лісты з тэмай пра будучыню арганізацыі. Я спачатку думаў прама напісаць, што складаю абавязкі, але пасля ўсё ж напісаў пра планы. Але я пра тое казаў і на партыйным пасяджэнні, што пытанне можна вырашыць, толькі зрабіць гэта законна.
Рэйдарскага захопу няма, я буду сыходзіць з фонда.
— А што з польскімі спецслужбамі? Ці былі допыты?
— Я не буду пра гэта нічога казаць. Я быў кіраўніком варшаўскай суполкі, а не беластоцкай, і адказнасць за тое, што рабілі ў Беластоку сябры БХД, я не нясу. Каго выклікалі, калі, я не ведаю.
Я знаходжуся ў бяспецы і трымаюся прынцыпу: “Праўда робіць нас свабоднымі”.
“Я даваў споведзь пра сваю супрацу ў 2017 годзе”
— Сваю будучыню як ты цяпер бачыш?
— Яшчэ ў чэрвені 2024 года я напісаў заяву, што зыходжу з кіраўнічых пасад управы варшаўскай суполкі БХД, бо мне трэба было дапісаць свой дактарат (кандыдацкую навуковую работу паводле беларускай сістэмы. — “Позірк”.).
На жаль, не ўсе ўспрынялі пазітыўна той факт, што мне трэба рабіць больш тую працу, за кошт якой я жыву. Я не жыву за кошт грантаў, я жыву за кошт навуковай дзейнасці. Я нават грошы ад гэтай дзейнасці грошы ў фундацыю і дапамагаў іншым людзям.
Самае галоўнае, я хачу дапісаць дактарат, а там будзем глядзець. Калі ў кагосьці будзе патрэба ў маіх кампетэнцыях, я як гісторык буду дзяліцца. Бо я бачу падчас напісання работы, што мы, беларусы Польшчы, паўтараем тыя ж самыя памылкі. А менавіта канфлікты праз грошы, бескампраміснасць, людзі, якія часам граюць у палітыцы іншай дзяржавы, Расіі напрыклад.
Мы мусім зразумець, ці мы уяўляем тую галоўную каштоўнасць, што Польшча ці Літва далі нам бяспеку. Калі мы ўяўляем, то ці апраўдваемся, што плоцім падаткі, ці актыўна ўключаемся ў працэдуры, карыстаючыся правам сходаў і стварэння арганізацыяў. Наколькі мы скарыстаемся дэмакратызацыяй, якую нашы продкі паспрабавалі зрабіць у іншы час. Калі мы гэты этап пройдзем паспяхова, то ёсць шанец, што ў Беларусь вернуцца людзі, якія будуць мець кампетэнцыі і мысленне свядомых людзей, а не постсавецкае мысленне.
— Ці бачыш ты працяг сваёй дзейнасці ў грамадска-палітычным жыцці пасля свайго прызнання?
— Гэта залежыць ад беларусаў. Калі беларусы лічаць, што маё прызнанне ёсць зло, што яно ставіць крыж на маёй дзейнасці, якая ім не патрэбна, я прымаю рашэнне беларусаў.
Калі беларусы жадаюць, каб прыходзілі іншыя людзі, распавядалі пра досвед свайго жыцця, прызнаваліся, не пужаліся, што іх хтосьці адкіне — гэта пытанне да саміх беларусаў.
Я буду працягваць займацца навуковай дзейнасцю. Гэта самае галоўнае — тое, з чаго я пачынаў тут, у Польшчы.
З вернікамі ў касцёле я буду размаўляць персанальна. Я даваў споведзь пра сваю супрацу ў 2017 годзе. Святар спытаў тады: “Ці твая дзейнасць прычыніла камусьці шкоду?” Я сказаў, што не, бо я шмат што рабіў сумленна, дапамагаў, вучыў. Але быў страх, каб выйсці з сістэмы.
Партыя забрала ў мяне вельмі шмат часу, сіл і грошаў, я вельмі шмат чаму навучыўся, шмат чаго зрабіў. Я не шкадую, бо я ўкладаў у гэта сумленна. А тое, як скарысталіся гэтым мае былыя партыйцы, — справа іх уласнага сумлення.