Павел Лібер: Наша задача — пабудаваць грамадзянскую супольнасць у лічбавай прасторы, бо іншай сёння няма

Амаль год працуе віртуальная платформа “Новая Беларусь”, якая павінна, паводле задумкі распрацоўшчыкаў, аб’яднаць тых, хто вымушана пакінуў радзіму, і тых, хто застаўся. Улады, якія імкнуцца не толькі да татальнай зачысткі, але і да татальнай атамізацыі грамадства, адрэагавалі балюча: менш чым праз месяц пасля прэзентацыі платформа была прызнана “экстрэмісцкімі матэрыяламі”.

Праўладныя каналы сталі запалохваць уцечкай даных карыстальнікаў, але далей за страшылкі справа — прынамсі пакуль — не зайшла.

Аб першым годзе працы платформы і яе перспектывах “Позірк” паразмаўляў з адным з распрацоўшчыкаў Паўлам Ліберам. Ён стаў вядомы шырокай публіцы ў 2020 годзе, калі перад прэзідэнцкімі выбарамі прадставіў выбаршчыкам платформу “Голас”, якая стала ў выніку адным з галоўных доказаў фальсіфікацыі афіцыйных вынікаў галасавання.

“Цэлая экасістэма прадуктаў не толькі дзеля задавальнення”

— Калі тэзісна, у чым сутнасць платформы “Новая Беларусь”, якія яе асноўныя функцыі?

— “Новая Беларусь” — гэта, па сутнасці, цэлая экасістэма прадуктаў, якую мы распрацоўваем з 2020 года. Усё пачыналася з “Голасу”, які даказаў фальсіфікацыі на выбарах, потым ствараліся платформы для медыцынскіх, юрыдычных кансультацый. Затым мы дапамагалі стварыць бізнэс-хаб і ў выніку прыйшлі да думкі, што, у прынцыпе, ствараем такую лічбавую прастору, у якой беларусы і беларускі, дзе б яны ні знаходзіліся — у краіне ці за яе межамі, збіраюцца разам і альбо карыстаюцца нейкімі сэрвісамі, альбо здабываюць з гэтага іншую карысць.

Тады мы пачалі ствараць усю гэтую экасістэму “Новай Беларусі”, каб людзі не толькі збіраліся дзеля нейкага задавальнення, але і ў будучыні маглі стварыць паўнавартаснае лічбавае таварыства, якое здольна разумець свае праблемы і сумесна іх вырашаць.

І, уласна, сутнасць платформы, калі мы паспрабуем звесці яе да нейкай кароткай фразы — стварыць лічбавую прастору, дзе групы разрозненых людзей ці супольнасцяў могуць стаць, назавем гэта так, лічбавай нацыяй.

— Якія прадукты ўдалося стварыць з моманту запуску платформы?

— Іх з’явілася адразу некалькі. Практычна ў канцы мінулага года мы запусцілі мабільны дадатак — культурны і сацыяльны хаб, дзе размяшчаюцца афішы, інфармацыя пра маючыя адбыцца культурныя падзеі, мітапы, канцэрты. Там былі сабраныя разам беларускія сервісы, ютуб-каналы і іншыя крыніцы інфармацыі.

За гэты год мы правялі “пілот” па падатковым праекце: у Літве і Польшчы папрасілі 250 чалавек вылучыць нашым партнёрам частку свайго гадавога падатку (у гэтых краінах ёсць паняцце charity-падатку, гэта значыць невялікі працэнт, які аддаецца на дабрачынныя мэты). У сябе на платформе мы задаволілі генерацыю ідэй, публічнае абмеркаванне, выбар ідэй-фіналістаў. То бок, мы гэтыя сабраныя грошы ў суме каля 20 тыс. еўра сабе не забіралі.

Перамаглі два праекты. У Літве — беларуская бібліятэка, фізічная, з магчымасцю анлайн-браніравання кніг, у Польшчы — англамоўны партал па гісторыі Беларусі для замежных гісторыкаў і журналістаў. Цяпер абодва гэтыя праекты імплементуюцца, і да канца года адзін з іх дакладна стартуе.

І, па сутнасці, гэты падатковы “пілот” — адзін з маленькіх праектаў, якія падтрымліваюць місію нашай платформы, каб людзі не проста збіраліся, а рабілі нешта карыснае. Гэта значыць, людзі прайшлі некалькі стадый: заплацілі нейкі падатак, хай нават не вымаючы яго з кішэні, абмеркавалі і вырашылі, як яго выдаткаваць. Знайшлі тых, хто прапанаваў ідэі, і заявілі аб гатоўнасці ўдзельнічаць у іх імплементацыі. Пасля публічных абмеркаванняў вызначаны пераможцы, і зараз гэтыя праекты запускаюцца.

Усё гэта — прыклад грамадзянскай актыўнасці ў рамках сацыяльнага і культурнага асяроддзя.

Яшчэ адзін вялікі праект, рэалізацыю якога мы пачалі сёлета, — супольнасці. Гэта значыць, калі да гэтага мы, па сутнасці, проста падавалі некаторую інфармацыю ад сябе, то цяпер розныя арганізацыі могуць прыходзіць на платформу, ствараць на ёй свае ўмоўныя філіялы: культурныя, дыяспаральныя, бізнес-супольнасці і іншыя. Такім чынам, мы пачынаем папаўняць кантэнт не толькі сваёй інфармацыяй, але і той, што генеруецца гэтымі арганізацыямі.

Вялікі аб’ём працы, які мы робім зараз, каб запусціць гэта да канца года, тычыцца дапаўнення нашай платформы палітычнымі супольнасцямі, калі для любой палітычнай прадэмакратычнай арганізацыі будзе магчымасць гэтак жа стварыць свой філіял, атрымаць набор інструментаў, праз якія яна зможа больш зручна ўзаемадзейнічаць з сваімі карыстальнікамі.

“З’явілася звычка называць “Новай Беларуссю” ўсё добрае, светлае”

— “Гугл” выдае як мінімум дзве “Новыя Беларусі” — newbel.info і newbelarus.com. Як не заблытацца?

— Мне здаецца, у нас ужо з’явілася звычка называць усё добрае, светлае “Новай Беларуссю”. Ёсць канферэнцыя “Новая Беларусь”, якую ладзяць дэмакратычныя лідары і якая ніяк не звязана з нашай платформай. Ёсць наша платформа і яшчэ як мінімум два праекты, якія маюць такую ж назву. Але мне падаецца, што ў гэтым няма нічога страшнага — яны ўсе прадэмакратычныя.

Нас можна лёгка знайсці ў AppStore і GooglePlay, набраўшы “Новая Беларусь”, таму што ў нас ёсць дадатак, і ў гэтым сэнсе мы не канфліктуем з існуючымі аднайменнымі праектамі. Пакуль што наш сайт https://newbelarus.com — гэта проста тое месца, дзе мы расказваем пра праект, але да канца года створым сайт, які будзе цалкам дубляваць функцыянал платформы. Гэта значыць, людзі, якія будуць баяцца выкарыстоўваць мабільны дадатак, асабліва калі яны знаходзяцца ў краіне, змогуць карыстацца сайтам. Ён будзе цалкам бяспечным для людзей унутры краіны і даваць дадатковую абарону, каб наведванне сайта не адсочвалася, калі чалавек, напрыклад, забыўся ўключыць VPN.

— Ці ведзяце графік папулярнасці? На які перыяд, напрыклад, прыпаў пік наведвання платформы?

— Калі прадукт толькі з’явіўся і людзі заходзілі паглядзець на яго. Яшчэ вельмі важна, што для нас гэта — экасістэма, дзе ёсць розныя прадукты. Ва ўсіх нашых праектаў — медыцынскай, юрыдычнай платформы, бізнес-хаба і мабільнага дадатку — свая аўдыторыя. І калі сабраць іх разам, то год таму, калі ў нас яшчэ не было дадатку, агульная аўдыторыя была каля 25 тыс. чалавек, а цяпер яна складае 55-58 тыс. Частка з іх карыстаецца ўсімі прадуктамі, частка — асобнымі, але з’яўленне мабільнага дадатку як “кропкі ўваходу” ва ўсю экасістэму дапамог павялічыць колькасць карыстальнікаў ва ўсіх кампаніях.

Мы сёлета ставілі мэту дайсці да 75 тыс. Хутчэй за ўсё, не паспеем, таму што засталося ўсяго паўтара месяца, але думаю, што да 60-63 тыс. да канца снежня дойдзем.

Калі вы заўважылі, у нас заўсёды ёсць “калідор” каля 3 тыс., таму што карыстачы могуць быць ананімнымі. Іх вельмі цяжка палічыць і ідэнтыфікаваць, таму нам даводзіцца выкарыстоўваць вельмі шмат дапаможных методык, каб зрабіць хаця б прыблізную ацэнку.

“Нам вельмі важна захоўваць палітычную нейтральнасць”

— Ці адбывалася трансфармацыя праекта з улікам рэалій?

— Так. Мы атрымалі дастаткова шмат досведу ў працэсе, а таксама ад розных партнёрстваў. Напрыклад, улетку арганізоўвалі партнёрства з пяццю буйнымі фестывалямі, якія праходзілі ў Польшчы, калі праз прыладу можна было атрымліваць усю інфармацыю пра іх. І насамрэч гэта дало нам вельмі цікавы досвед у тым плане, што ёсць вялікая колькасць арганізацый, якія праводзяць розныя мерапрыемствы, ім цікава праводзіць праз беларускія сэрвісы рэгістрацыю ўдзельнікаў, продаж квіткоў. Іншымі словамі, мы атрымалі кавалачак досведу ў культурнай плоскасці.

Ці, напрыклад, мы пачалі размаўляць з рознымі палітычнымі арганізацыямі на тэму таго, якім можа быць іх філіял на базе нашай платформы, і таксама атрымалі адпаведны досвед.

Гэта значыць, мы ўвесь час атрымліваем нешта новае, але тут вельмі важна разумець, што мы застаемся тэхналагічнай арганізацыяй, ствараем тэхналагічны прадукт. Мы не належым да якой-небудзь з існуючых арганізацый, нам вельмі важна захоўваць палітычную нейтральнасць, таму калі заўтра, напрыклад, свой віртуальны офіс захоча стварыць Святлана Ціханоўская, а паслязаўтра — Зянон Пазьняк, мы будзем аднолькава адкрытымі. Мы жадаем прапаноўваць зручныя прыкладанні, якія будуць дапамагаць існым арганізацыям кантактаваць з аўдыторыяй.

“За ўсе тры гады ў нас не было ўцечкі персанальных даных”

— Як вырашаецца пытанне бяспекі для карыстальнікаў платформы з улікам яе прызнання “экстрэмісцкай” менш чым праз месяц пасля запуску?

— Па-першае, усімі сэрвісамі нашай платформы можна карыстацца абсалютна ананімна. Можна ананімна размаўляць з урачамі, атрымліваць кансультацыі юрыстаў. Можна ананімна размаўляць у дадатку: мы просім пры рэгістрацыі толькі адрас электроннай пошты, і то ён неабавязковы, а патрэбны, толькі калі карыстальнік захоча мець зносіны ў чатах або ўдзельнічаць у галасаваннях.

Па змаўчанні мы сёння ўвогуле не збіраем персанальныя даныя, таму ў нас іх вельмі складана скрасці. Імёны карыстальнікаў на платформе генеруюцца выпадковым чынам з прыметніка і назвы аднаго з населеных пунктаў Беларусі, якіх на сёння 24 тыс. Таму там і з’яўляюцца розныя Высокашаноўныя Скарынічы і іншыя.

Пры гэтым у нас ёсць модулі, якія пакуль не запушчаны і праходзяць тэсціраванне, напрыклад Digital ID. Яны спатрэбяцца, калі чалавек захоча ўдзельнічаць у нейкіх электаральных івэнтах, такіх як рэферэндум ці выбары, дзе нам трэба будзе пераканацца, што гэта ананімны ўнікальны беларус. Гэта вельмі важна, і для гэтага мы выкарыстоўваем асобныя дэцэнтралізаваныя рашэнні на блокчэйне, каб у нас не было ніякага рэестра даных і ўсе яны захоўваліся толькі ў людзей. Мы не ведаем, ці будзе гэтая тэхналогія выкарыстоўвацца на нейкіх найбліжэйшых выбарах, але з тэхналагічнага пункту гледжання ў нас будзе рашэнне, якое працуе з персанальнымі данымі, але дэцэнтралізавана.

Хаця, як я ўжо сказаў, па змаўчанні амаль усе нашы прадукты можна сёння наведваць, не пакідаючы персанальных даных. Што тычыцца людзей з Беларусі, а ў нас сёння прыкладна 52% аўдыторыі ўнутры краіны, у асноўным яны карыстаюцца не палітычнымі рэчамі, а сэрвіснымі — тыя ж кансультацыі або, калі ўзяць культуру, мультфільмы для дзяцей і іншае. За ўсе тры гады ў нас ні разу не было ўцечкі персанальных звестак. І, як я ўжо сказаў, выцякаць няма чаму.

“Рухаемся да грамадзянскай часткі платформы”

— З якімі цяжкасцямі сутыкнулася платформа за час існавання?

— Асноўная цяжкасць — недахоп рэсурсаў, таму што платформа вельмі вялікая і складаная. Тры гады яна фінансавалася галоўным чынам самастойна, прыватнымі грашыма, а зараз мы пачалі шукаць грошы ў донараў на палітычныя і сацыяльныя модулі.

Гэта праходзіць з пераменным поспехам, таму нейкія праекты, якія хацелася б рэалізаваць, мы сёлета не пачнем. Але ў цэлым пакуль рухаемся дастаткова бадзёра і сапраўды маем запас трываласці, каб развіваць платформу. Сённяшнія нашы праекты разлічаны да канца 2024 года. Пасля гэтага мы будзем лічыць, што платформа сабрана і будзе працаваць так, як задумана.

За гэты час нам трэба дабудаваць палітычныя модулі, некалькі грамадзянскіх, модуль па краўдфандынгу буйных нацыянальных праграм. Па сутнасці, мы зараз закрылі нейкую сацыякультурную частку, больш-менш закрылі сэрвісную і зараз рухаемся да грамадзянскай часткі, калі людзі на платформе змогуць збірацца, сумесна нешта рабіць і мы будзем даваць ім для гэтага ўсе інструменты. Вось гэтым мы, мусіць, і будзем займацца амаль увесь наступны год.

— “Новая Беларусь” і “пашпарт новай Беларусі” — ці ёсць сувязь?

— Яны не звязаны наўпрост. Мы знаходзімся ў даволі добрых адносінах з Аб’яднаным пераходным кабінетам. Напрыклад, мы выкарыстоўвалі “Голас”, каб правесці апытанне на тэму папярэдняй запатрабаванасці пашпарта. Трэба было зразумець, колькі ўвогуле пашпартоў патрэбна, бо ёсць паняцце мінімальнай партыі. Еўрасаюз хоча разумець, пра якую колькасць ідзе гаворка. Паводле першага ж апытання ў нас атрымалася, што трэба больш за 62 тыс. пашпартоў. Гэта дастаткова сур’ёзная колькасць, значыць, праграму варта рэалізоўваць. І ў прынцыпе мы часам аказваем нейкую тэхналагічную дапамогу АПК па запытах, але пакуль няма канкрэтыкі па магчымай глабальнай праграме супрацоўніцтва, мы проста застаемся ў добрых адносінах.

“Можам правесці выбары ў любой канфігурацыі”

— Ці можаце вы, напрыклад, дапамагчы правесці выбары ў тую ж Каардынацыйную раду?

— Мы можам правесці выбары ў любой фігурацыі, у тым ліку ў Каардынацыйную раду, якая зараз, наколькі нам вядома, шукае аптымальныя спосабы іх арганізацыі. Адпаведна, калі там вырашаць, што патрэбна тэхналагічная падтрымка, мы з радасцю дапаможам.

— Ці ёсць зваротная сувязь з карыстальнікамі платформы? Ці прапануюць яны ідэі для яе развіцця?

— Нам увесь час дасылаюць нейкія ідэі, таму што людзі любяць іх генераваць. І ў нас, з аднаго боку, гэта можна зрабіць прама праз прыкладанне праз кнопку зваротнай сувязі, а з другога, у нас ёсць пошта падтрымкі, якая пазначана на сайце, куды таксама паступаюць прапановы. Многія рэчы па звычцы шлюць напрамую, у тэлеграм, на асабістую пошту і г.д. Важны момант: паколькі мы дзейнічаем ва ўмовах абмежаванага рэсурсу і праекты распісаны дастаткова жорстка, кожная ідэя аналізуецца на адпаведнасць нашай місіі. Ці дапамагае яна дасягнуць нашых мэт? Колькі яна каштуе? Ці ёсць у нас рэсурсы?.. І вельмі невялікая колькасць ідэй бярэцца ў працу проста таму, што мы сёння вельмі абмежаваныя з рэсурснага і фінансавага пункту гледжання.

“Палітычны кантэнт будзем абараняць штучным інтэлектам”

— Ці былі кібератакі, ці з’яўляліся боты?

— Не, таму што няма чаго атакаваць. Як я ўжо згадваў, персанальных звестак няма, і нават ботаў складана “заводзіць”, таму што зараз наш кантэнт у асноўным культурны. А вось для будучага палітычнага кантэнту мы будзем выкарыстоўваць штучны інтэлект, каб распазнаваць хейтспіч, правакацыі.

Гэта значыць, мы будзем паляпшаць абарону праз нейронавыя сеткі. Бо мы разумеем, што верагоднасць спробаў зрабіць нешта непатрэбнае ці кагосьці дыскрэдытаваць на палітычнай платформе значна вышэйшая.

— Які настрой на будучыню?

— Мы настроены дастаткова пазітыўна, таму што разумеем, якую канкрэтную карысць можам прыносіць людзям. І, як бы гэта сумна ні гучала, але ўсё больш людзей прыходзіць да разумення, што ніхто беларусам не дапаможа, апроч саміх сябе.

Таму што ўвага да краіны змяншаецца, увесь час адбываюцца нейкія іншыя падзеі, а фінансаванне, якое выдаткоўваецца на Беларусь, скарачаецца. Адпаведна, людзям трэба вучыцца збірацца разам і вырашаць праблемы самастойна, бо, як я ўжо сказаў, ніхто за іх гэта рабіць не будзе.

А паколькі ўсё больш людзей да гэтай думкі прыходзіць, яны пачынаюць задавацца пытаннем, як гэта зрабіць. Мяркую, наша платформа ўжо налета будзе даваць добры адказ на гэтае пытанне. Напрыклад, калі вы захочаце адкрыць беларускую школу ў Грузіі, у нас будзе гатовы інструментарый, як гэта зрабіць, прыцягнуць экспертаў, заручыцца дапамогай дэмакратычных арганізацый, знайсці донараў, нешта сабраць самім. Вось вам prework — як гэта ўжо нехта зрабіў у іншай краіне.

Такім чынам, наша задача — пабудова грамадзянскай супольнасці ў лічбавай прасторы, таму што іншай ў нас сёння няма.

Спампаваць дадатак “Новая Беларусь”: Google Play або Apple Store.

* Партнёрскі матэрыял