“Хуткая прыязджае ў адным выпадку — зафіксаваць смерць”. Праваабаронца Судаленка аб часе ў СІЗА і калоніі

21 ліпеня з калоніі №3 у пасёлку Віцьба вызваліўся вядомы гомельскі праваабаронца Леанід Судаленка. У інтэрв’ю “Позірку” ён распавёў пра падзеі жніўня 2020 года, зняволенні, умовы для “палітычных” і пра тое, што давала сілы за кратамі.

“Калі б у жніўні 2020-га сказалі, што мяне пасадзяць за дапамогу людзям — я б пакрыўдзіўся”

— Напэўна, добра памятаеце падзеі жніўня 2020 года? Масавыя пратэсты, збіццё ўдзельнікаў мітынгаў і маршаў, сотні жыхароў Гомеля, якія прыходзілі да вас па дапамогу ў офіс… Ці думалі вы тады, што праваабарончая дзейнасць павернецца турмой?

— У жніўні 2020 года ў краіне яшчэ была адносная дэмакратыя, і я такога не ўяўляў — турму за дапамогу людзям. Калі б мне тады сказалі, што я за гэта буду сядзець, то пакрыўдзіўся б на таго чалавека і не размаўляў бы з ім. Але здарылася тое, што здарылася. Гісторыю нельга павярнуць назад. Я рабіў усё правільна — дапамагаў людзям, таму ні пра што сёння не шкадую. Гэта ўлада запісала мяне ў злачынцы і “экстрэмісты”.

— Першыя ператрусы ў вас дома і ў офісе прайшлі 5 студзеня 2021 года. Затрымалі вас толькі 18 студзеня. Вас нічога не насцярожыла? Не было прадчування, што трэба з’ехаць з Беларусі?

— Так, у мяне было 13 дзён, каб з’ехаць. Але нават тады я не верыў, што сітуацыя з правамі чалавека скаціцца да такога стану. Я тады казаў, што не з’еду, хай “яны” з’яжджаюць. На выпадак затрымання пакінуў ліст, дзе выклаў матывы, чаму не з’ехаў. Ужо знаходзячыся ў калоніі, я канстатаваў, што сітуацыя з правамі чалавека ўсё горшае і горшае. Бо ў калонію сталі прыязджаць людзі, якія атрымалі чатыры, пяць гадоў за рэпост, за каментар у інтэрнэце. Гэта проста жахліва! З намі сядзеў хлопец, які пры затрыманні быў непаўналетні. Калі яму споўнілася 18 гадоў, яго перавялі ў “дарослую” калонію. Ён зняў на камеру перамяшчэнне расійскай тэхнікі і выкінуў гэта ў сацыяльныя сеткі. Падлетку далі тры з паловай гады.

Сядзелі адукаваныя, выхаваныя, прыстойныя людзі, якія пакінулі каментар, нешта напісалі ў сацыяльных сетках. І іх абвінавацілі ў “распальванні варожасці”.

“Да мяне ў калоніі нават не прыліпла ніякая мянушка, усё клікалі Леанідавіч”

— Як да “палітычных” ставіліся ў віцебскай калоніі? Была розніца ва ўмовах утрымання паміж вамі і “простымі” зняволенымі?

— “Простыя” зняволеныя насілі белыя біркі, і ім можна было, па сутнасці, усё — паслабленне рэжыму, доўгатэрміновыя спатканні, перадачы і пасылкі, пакупкі ў турэмнай краме. “Экстрэмісты” насілі жоўтыя біркі. І нас астатнія зняволеныя клікалі “жаўтабірачнікамі” ці “турыстамі”. Так у калоніі завуць тых, хто мае адносна невялікія тэрміны. Наконт тых, хто атрымаў 10, 25 гадоў пазбаўлення волі. На ніжнім ярусе, пада мной, спаў чалавек, якому далі 25 гадоў пазбаўлення волі. З іх 22 гады ён ужо адседзеў. Вось для яго я быў таксама “турыстам”.

— Ёсць нейкія правілы, якія дапамогуць вытрымаць зняволенне або пазбавяць ад лішніх праблем?

— Усё залежыць ад чалавека і яго паводзін. Не задавай лішніх пытанняў, не стварай праблем, не рабі горш іншым, не рабі “касякоў” — і да цябе будуць ставіцца прынамсі абыякава. Калі ж ты “касячыш”, то і стаўленне будзе не вельмі, мякка кажучы, і да цябе будуць пытанні. У калоніі такія парадкі, што людзям часта даюць розныя мянушкі, ці, як там кажуць, “паганяла”. Да мяне былі паважлівыя адносіны з боку асуджаных, нават ніякая мянушка не прыліпла. Усе называлі Леанідавіч. Нашы, “палітычныя”, якія маладзейшыя за мяне, таксама ставіліся паважліва, дапамагалі мне на працы, казалі: “Леанідавіч, пасядзіце, адпачніце, мы за вас папрацуем”.

— Напэўна, за кратамі ўсюды дрэнна, але ці можна параўнаць умовы ўтрымання ў гомельскім СІЗА і віцебскай калоніі? Дзе было “ўмоўна лепш”?

— Вядома, у “лагеры”, гэта значыць калоніі, усім лягчэй. Гэта не толькі маё меркаванне, але і ўсіх людзей, якія тамака пабывалі. У СІЗА цяжэй. Я не бачыў сонца, не дыхаў свежым паветрам. У камеры неміласэрна палілі. Паколькі я не палю, мне было вельмі цяжка. Да таго, што губляў прытомнасць. Пасіўна даводзілася выкурваць за дзень па 10 пачкаў. У камеры няма вентыляцыі, яна вельмі маленькая, перапоўненая. Няма гарачай вады. Прагулкі былі не на вуліцы, а на чацвёртым паверсе СІЗА, у своеасаблівым “шклянцы”. Такія ўмовы насамрэч жудасныя. Да прыкладу, жудасна было пачуць сярод ночы крыкі аб дапамозе, хтосьці крычаў: “Выклічце хуткую!”. І быў адказ ахоўніка: “Хуткая сюды прыязджае толькі ў адным выпадку — зафіксаваць смерць”. Калі там чалавеку будзе дрэнна — ніхто яго не будзе лячыць. Людзі выжываюць толькі на сваім запасе здароўя.

І ўсё ж у СІЗА было прасцей маральна. Жонцы і старэйшым сынам дазвалялі спатканні — хай па тэлефоне, праз шкло. Было шмат падтрымкі з волі — дзякуй жонцы, дзецям, усёй маёй сям’і і людзям, якія пісалі мне, адпраўлялі бандэролі. Мне за дзень у СІЗА магло прыйсці 10-15 лістоў. Але калі мяне перавялі ў калонію — усё. Не атрымаў ніводнага ліста ад “старонніх” — толькі ад жонкі. Я ў калонію прывёз з турмы каля тысячы лістоў, якія атрымаў у СІЗА ад неабыякавых людзей.

У калоніі можна было бываць на паветры, хадзіць, няхай на гадзіну, на стадыён. Я там гуляў у шахматы і нават заняў у турніры другое месца. Праўда, пра гэта не напісалі ў турэмнай газеце. “Простым” зняволеным за перамогі ў турнірах давалі дадатковыя званкі, напрыклад. Мяне гэта як “экстрэміста” не тычылася. За час у калоніі я не атрымаў ніводнага доўгатэрміновага спаткання. Да “простых” зэкаў прыязджалі не толькі сваякі, але нават сябры. Мне ж нельга было ўбачыць жонку, дзяцей, пагутарыць з імі.

Сілкаванне, калі абвыкнеш, было на ўзроўні завадской сталовай. З адным выключэннем — не было мяса. Закупіць нешта ў краме “палітычныя” маглі ў асноўным толькі на дзве базавыя ў месяц (74 рублі. — “Позірк”.). Гэта мала.

“Малаадукаваны ахоўнік павучаў мяне пяціпавярховым матам, як “правільна жыць”

— Якім было стаўленне з боку адміністрацыі калоніі, ахоўнікаў? Ці былі выпадкі збіцця асуджаных?

— Каб збівалі — у віцебскай калоніі такога не было. У СІЗА было, што ставілі на “расцяжку”, білі дубінкамі па нагах, каб шырэй іх ставілі. У калоніі біць не білі, але голас падвышалі. Я чалавек з досведам, не ў маладым узросце, а канвойны, які прыйшоў на працу па аб’яве ў газеце, малаадукаваны, дазваляў сабе павышаць на мяне голас і “вучыць”, як я павінен “правільна жыць”, прычым гэта ўсё — пяціпавярховым матам. Але што я мог адказаць? Толькі прамаўчаць.

— Вы змаглі знайсці ў калоніі круг зносін, падтрымку іншых зняволеных?

— У калоніі дзесьці 25% “палітычныя”, сярод іх ёсць, вядома, і выпадковыя людзі. Але ёсць і “нашы”, якія падзяляюць такія ж каштоўнасці, як і я — сумленне, свабоду. Мы з імі пасябравалі, абмяняліся кантактамі і маюць намер сябраваць і пасля іх вызвалення. Гэта прыстойныя людзі. Мы падтрымлівалі адзін аднаго, глядзелі дзяржаўнае тэлебачанне ці чыталі “СБ. Беларусь сегодня” і абмяркоўвалі гэта, з гумарам, вядома. Гумар дапамагае там шмат чаго вытрымаць.

Па тэлевізары нам паказвалі, якая “страшная” краіна Ўкраіна і як “добрая” Расея вядзе тамака “спецаперацыю” па “вызваленні”, а ўкраінскія “нацысты” абстрэльваюць дзіцячыя садкі і радзільныя хаты.

Дарэчы, нават званкі дадому былі пад цэнзурай. Размову ўважліва слухаў опер. Нельга было казаць аб вайне, аб групе “Вагнер”, аб палітыцы наогул — сувязь адразу перарывалася. “Простыя” зняволеныя маглі казаць аб чым заўгодна. Ад іх мы даведваліся інфармацыю са свабоды.

— Памятаеце самыя цяжкія моманты ў зняволенні?

— Я прыехаў у калонію ў разгар каранавіруса. У мяне паднялася тэмпература пад сорак. Быў такі дрэнны стан, што, скажу шчыра, развітваўся з жыццём. 18 дзён правёў у ізаляваным памяшканні, адзін. Мне толькі падавалі ежу ў “кармушку”. Давалі нейкія пігулкі, але ніхто не казаў, што гэта і ад чаго. Якраз перад гэтым я даведаўся, што ад каранавіруса памёр мой сябар, практычна адных гадоў са мной. І тут у мяне такое. Гэта былі вельмі складаныя дні. Доўга трымалася высокая тэмпература. Я хваляваўся не толькі за здароўе, але і за жыццё.

— Распавядзіце пра дзень свайго вызвалення. Як рыхтаваліся да яго і як ён прайшоў?

— Усё выйшла не так, як я планаваў. Да прыкладу, паводле “законаў” калоніі я павінен быў накрыць стол перад вызваленнем, гэта значыць зварыць шмат гарбаты, кавы, купіць прысмакаў. Я ўжо думаў пра гэта, жонка даслала пасылку з кавы і гарбатай. Але за дзевяць дзён да вызвалення мяне змясцілі ў ШІЗА. І дзевяць дзён я праваляўся на халоднай бетоннай падлозе, бо пасцельная бялізна і матрац там “не паложаны”. Нават сабаку гаспадар кладзе нейкую посцілку, каб ён спаў. Я спытаў у мясцовага лекара: “Як суадносяцца мае дыягназы, аб якіх вы ведаеце, і тое, што мяне змясцілі ў ШІЗА?” Лекар развёў рукі. Я вырашыў у знак пратэсту адмовіцца ад ежы, піў толькі гарбату. У выніку, калі я выйшаў і жонка мне прывезла шмат смачнага, у тым ліку дранікі, якія былі яшчэ цёплымі, я змог з’есці толькі два.

Спаць тамака было немагчыма, вядома. Спачатку я клаў пад галаву туалетную паперу. Калі яна скончылася — даводзілася класці пад галаву кулак. Такі вось сон.

Ды і выпусцілі мяне не па-чалавечы. Вызваленне павінна было быць а 10 раніцы. На гэты час і арыентавалася мая жонка, якая ехала з Гомеля. Але мяне адпусцілі а 6-й раніцы. Я выйшаў, сядзеў на прыпынку, прасіў у людзей тэлефон патэлефанаваць, але мне адмаўлялі. Ну, мусіць, такі выгляд — няголены мужык у турэмнай вопрадцы. Толькі адна жанчына пагадзілася даць мне тэлефон і сказала, што я магу тэлефанаваць, пакуль яна чакае аўтобус. Я паведаміў жонцы, што выйшаў. Яна тады ўжо была ля Оршы.

“Пасля вызвалення патрапіў з турмы ў турму”

— Паспелі пабачыцца з усімі, з кім планавалі, пасля вызвалення? Як ацэніце Гомель, грамадства, людзей? Што змянілася, пакуль вас не было?

— Я сустрэў дзяцей, малодшага Мікіту, якога не бачыў два з паловай гады. Ён вырас, па росце практычна дацягнуўся да мяне. І, вядома, змяніўся. Вельмі шкада, што я доўга ня мог пабыць з сям’ёй. Але думаю, усё будзе добра і яны змогуць да мяне прыязджаць у Вільнюс. Жонка мне так і сказала: “Лепш я буду ездзіць у Вільнюс, чым у Віцьбу”. Рашэнне аб ад’ездзе прыйшло пасля вызвалення, у калоніі я такога не планаваў. Але я і не валодаў усёй інфармацыяй аб цяперашнім жыцці ў Беларусі.

Я не выбіраў сабе для жыцця пэўную краіну ці Вільнюс. Скарыстаўся рукой, якую мне працягнулі, найперш фонд BYSOL і адзін з яго заснавальнікаў Андрэй Стрыжак. Ён жа мне распавёў пра многія рэчы — што нельга чытаць “забароненыя” СМІ, ставіць “лайкі”, нешта каментаваць.

Я не мог паехаць наўпрост праз мяжу, бо знаходжуся ў спісах “экстрэмістаў”, мушу кожны тыдзень адзначацца ў міліцыі. Мяне правяралі дома ў любы час, як быццам гэта “хатняя хімія” (абмежаванне свабоды без накіравання ў папраўчую ўстанову адкрытага тыпу. — “Позірк”.).

Я мала пабыў у Гомелі, мала з кім паспеў сустрэцца і паразмаўляць. На маю думку, горад стаў больш дэпрэсіўным.

Карацей, выйшаў з адной турмы ў іншую. Калі ўлічыць і тое, што ў мяне, па сутнасці, забарона на прафесію — займацца праваабарончай дзейнасцю, то я вырашыў, што доўга так не працягну. Мне вельмі цяжка далося рашэнне аб выездзе з Беларусі, але іншага выйсця не было. Ехаць зноў у турму з маім здароўем — гэта білет у адзін канец.

І яшчэ: раз у краіне забаронена казаць праўду, значыць, краіну захапілі ворагі?

— Якія бліжэйшыя планы? Калі, на вашу думку, з’явіцца магчымасць вярнуцца?

— Калі я быў у калоніі, то меў каляндар і мог там паглядзець, калі менавіта скончыцца мая “камандзіроўка”. Цяпер я таксама ў своеасаблівай камандзіроўцы. Вось толькі тэрмін яе заканчэння вызначыць не магу. Але сапраўды буду рабіць усё, каб яна скончылася як мага хутчэй. І для мяне, і для іншых беларусаў. Але спачатку мне трэба прыйсці ў сябе, абнавіцца, пагаварыць з людзьмі, зразумець, што адбываецца, зразумець, дзе мы зараз увогуле знаходзімся. Вось я выйшаў, даю інтэрв’ю СМІ, у тым ліку “экстрэмісцкім”. Ці завядуць на мяне за гэтую новую крымінальную справу? У любым выпадку пры дзейнай уладзе для мяне пакуль няма зваротнай дарогі.

Цяпер трэба думаць аб легалізацыі, бытавых момантах. Але я буду працаваць як праваабаронца і падстаўлю плячо камандзе, каб “камандзіроўка” завяршылася як мага хутчэй. І пасля калоніі мой прыярытэт — дапамагчы людзям хутчэй выйсці адтуль.