Лявон Вольскі: Ніхто не хоча прыслухоўвацца да гісторыі

Той самы выпадак, калі хаця б адну песню Лявона Вольскага шмат хто з беларусаў спяваў пад гітару або чуў у эфіры не толькі на радыё, але і на дзяржтэлебачанні, дзе, аднак, культаваму беларускаму рок-музыканту забаронена з’яўляцца ўжо вельмі даўно.

Аўтар “Трох чарапах”, “Лёгкіх-лёгкіх” і “Паветранага шара”, лідар гурта Volski жыве і працуе ў эміграцыі і, мяркуючы па няспыннай актыўнасці, сумаваць не збіраецца. Нядаўна ён паведаміў у “Фэйсбуку”, што альбом “Эмігранты”, паводле статыстыкі лічбавага дыстрыбутара OneRpm, сабраў больш за 1,1 млн праслухоўванняў на стрымінгавых сервісах.

“Позірк” паразмаўляў з Лявонам Вольскім пра яго жыццё па-за межамі Беларусі, легендарную ўжо Плошчу-2006, падзеі 2020 года і яго думкі пра лёс краіны.

“У Беларусі таксама быў не цукар”

— Як цяпер выжывае ці жыве на эміграцыі беларускі музыка Лявон Вольскі?

— У мяне мала што змянілася, таму што ў Беларусі таксама быў не цукар. Але ж нешта аднекуль бярэцца. У Беларусі, можна сказаць, было і горш: паўпадпольнае існаванне, унутраная эміграцыя і забароны, калі доўгія гады нельга было граць канцэрты. Ясна, што мы гралі падпольна, але гэта і адпаведны ўзровень. Змянілася толькі тое, што нельга ў Беларусь паехаць зараз, і гэта вельмі нервуе, але я не бачу, каб сітуацыя змянілася ў горшы бок. У Беларусі былі розныя часы, і не тое, каб не было з чаго жыць, але было часам складана.

— Вымушаная эміграцыя натхняе музыку або, наадварот, заганяе ў тугу? Той жа альбом “Эмігранты” з’явіўся як вынік натхнення?

— Мяне асабіста падштурхоўвае. Кагосьці іншага, наколькі я разумею, вельмі прыгнятае. Але я ўнутрана быў падрыхтаваны да такога сцэнару і казаў неаднаразова ў інтэрв’ю, што, калі будзе рэальная пагроза, не збіраюся заставацца дзеля таго, каб застацца.

Не бачу нейкай нелагічнасці ў сваіх паводзінах, і мяне гэтая сітуацыя натхняе. Выйшлі альбомы “Эмігранты”, “Лісты палітвязням”. Зрабілі мастацкую выставу на двух з Юрыем Стыльскім (франтмэн гурта “Дай дарогу!”. — “Позірк”.). Адбылося некалькі тураў.

Шмат куды можна паехаць, бо, калі ты жывеш у Мінску і там была такая дэкаратыўная дэмакратыя, усё роўна гэта іншы свет, ускраек Расійскай імперыі. Нават калі было адкрытае неба і можна было лётаць, то з Мінску ляцець у Нью-Ёрк — гэта зусім іншая гісторыя, чым з той жа Варшавы, бо няма наўпроставага рэйсу.

— Дарэчы, вы праілюстравалі новую кніжку Альгерда Бахарэвіча. Як вам такая супраца?

— Усе ілюстрацыі ўжо створаныя, апроч вокладкі. Гэта такі прыгодніцкі раман у найлепшых традыцыях жанру. Як мне падаецца — для падлеткаў, якія ў нас як катэгорыя насельніцтва ніяк не ахопленыя беларускай літаратурай. Ёсць толькі пара твораў. Мне вельмі спадабалася. Найперш я не чакаў ад Альгерда кроку на гэтую тэрыторыю. Па-другое, я вельмі люблю коміксы і сам іх маляваў, а тут акурат спрацавала стылістыка такога альтэрнатыўнага комікса. Спадзяюся, што хутка ўсё атрымаецца.

“Пакуль няма ідэі, якая можа кансалідаваць музыкаў”

— 16 сакавіка споўнілася б 60 год Міхалу Анемпадыставу, аўтару тэкстаў славутага “Народнага альбома” (супольны музычны праект, выдадзены ў 1997 годзе, на фестывалі “Рок-каранацыя-97” прызнаны альбомам года. — “Позірк”.). Глабальны і ўнікальны праект, які прыцягнуў увагу да Беларусі, якую ролю ён адыграў у беларускай культуры і ці не варта яго паўтарыць цяпер?

— Безумоўна, “Народны альбом” адыграў неацэнную ролю. Хоць у той час у нас збіраліся музычныя групоўкі паміж гуртамі “Мроя”, NRM, Ulis і “Новае неба”, але гэта проста былі спробы разам ці то граць канцэрты, ці рэпетаваць. І гэта рэдка перакрыжоўвалася.

“Народны альбом” кансалідаваў музыкаў, прычым розных жанраў, і атрымаўся прыклад супольнай працы, якога дагэтуль не было. Таксама паўстаў унікальны матэрыял, які не быў рокавым. Стылістычна гэта было кабарэ, ці местачковыя песні. Зразумела, з адхіленнямі ў розныя жанры. Музыкі ўдзельнічалі ў незвычайным для сябе жанры. Таму “Народны альбом” стаўся прыкладам, які павёў за сабой яшчэ шэраг супольных праектаў, на мой погляд, можа, і не такіх глабальных і не настолькі значных. “Я нарадзіўся тут”, “Святы вечар-2000”, потым быў праект на вершы Уладзіміра Караткевіча, які так і не выйшаў. Але, лічу, пакуль нічога роўнага па значнасці дагэтуль яшчэ не атрымалася.

— І ўсё ж такі ці можа паўстаць падобны супольны праект менавіта зараз, каб кансалідаваць людзей у няпросты час, асабліва тых, што засталіся раз’юшанымі пасля падзей 2020 года? Што для гэтага трэба апроч сродкаў?

— Безумоўна, нешта такое трэба рабіць, але той жа “Народны альбом” рабіўся суцэльна без аніякіх сродкаў. Гэта быў энтузіязм. Эфірная студыя ліквідаванага радыё, кампутар, з якім рабіў цуды гукарэжысёр Анатоль Додзь, запісваючы патрэкава “Народны альбом”, і ўсе проста гарэлі праектам. Нічога не было ўкладзена матэрыяльна, бо ніхто не меў грошай. Паўтаруся, усё было зроблена на чыстым энтузіязме і гэта неацэнна.

Калі слухаць арыгінальны запіс, становіцца ясна, што гэта не суперстудыя. З падручных матэрыялаў, што былі, зляпілі, але ў гэтым своеасаблівая цікавостка альбома. Былі польскія праекты, якія натхнялі. Напрыклад, Tata Kazika гурта Kult альбо Szwagierkolaska, дзе ўдзельнічалі таксама рок-музыкі з розных гуртоў, спявалі дваровыя, местачковыя песні, ці, як у нас кажуць, “блатныя”. Але там як раз з фінансамі было ўсё нармальна — студыя, бюджэт…

Цяпер такая праблема, што ўсе мусяць выжываць, не ўсе знаходзяць час на супольныя рэчы. Пакуль няма нейкай ідэі, якая можа кансалідаваць музыкаў. Ёсць, напрыклад, “Марскія песні” Міхала Анемпадыстава, але пакуль яны ў замарожаным стане, бо там проста ёсць праблемы. Спадзяюся, можна давесці [да розуму], калі зоркі сыйдуцца ізноў.

“Я разумеў, што масавасцю не скінеш гэтую ўладу”

— Вы спявалі на Плошчы-2006 (акцыі пратэсту на Кастрычніцкай плошчы ў Мінску пасля прэзідэнцкіх выбараў у сакавіку 2006 года. — “Позірк”.). Якія эмоцыі прыгадваюцца з таго часу?

— Першае: чаму так халодна і адкуль ўзялася такая завіруха? Другое: музыкі — заўсёды крыху дзеці. Была такая надзея, стаіць гэты намётавы гарадок студэнцкі, куды мы прыходзілі, як на працу. Падтрымлівалі, прыносілі кнігі, кружэлкі, спявалі з імі, бачылі, як працуюць правакатары.

З аднаго боку гэта быў унікальны і добры досвед, з другога — вельмі натхняльна, але з трэцяга — у глыбіні душы было ясна, што гэта ненадоўга. Потым мы ездзілі сустракаць людзей на Акрэсціна, [з Цэнтра ізаляцыі правапарушальнікаў]. Гэта быў стваральны перыяд, бо з 1996 года не было такіх масавых акцый, а тут стаяла ўся Плошча, і перад гэтым было шэсце, але было ясна, што гэта не скончыцца нашай перамогай. Аднак надзея памірае апошняй, і хацелася верыць, што раптам выйдуць усе сатрапы і скажуць: мы складаем паўнамоцтвы, калі вы пратэстуеце, і больш не будзем вамі кіраваць.

— А ў 2020 годзе ці было адчуванне, што ўсё можа змяніцца?

— Па вялікім рахунку, я разумеў, што масавасцю не скінеш гэтую ўладу, але паўтаруся: музыкі — такія крыху дзеці, і, калі бачыш шэсце з бела-чырвона-белымі сцягамі і там сотні тысяч людзей, гэта вельмі і вельмі натхняе. А таксама розныя міліцыянты казалі раней: калі вось выйдзе вас тыпу дзвесце тысяч, мы тады не будзем нічога рабіць. Тут выйшла чатыраста, ці, можа, пяцьсот тысяч, і яны працягвалі выконваць свае так званыя абавязкі: бегалі, як шакалы, вычаплялі людзей і кідалі ў аўтазакі.

Але наогул гэта сітуацыя была вельмі натхняльная. Былі дваровыя канцэрты. Гэта цэлы серыял, і тое, як прыжылася нацыянальная сімволіка, стала проста адкрыццём. Падавалася, што гэта для вузкага колу нацыянальна абазнаных людзей і не датычыць гарадскіх жыхароў, а выявілася вельмі істотна і ўсе ведаюць, што тая сімволіка азначае.

На той час гэта было вельмі жыццесцвярджальна і прымушала верыць. Хаця там усё залежала ад вечнага “старэйшага брата”. Калі ён сказаў, што “ўсё легітымна і нармальна”, тыя, хто хістаўся сярод сілавікоў і бюракратаў, адразу скончылі хістанні і вярнуліся да сваіх абавязкаў. Гэта быў удар у спіну, але зразумела, што для іх была лепей гэтая ўлада, чым невядома што і як памяняецца і куды пойдзе. Але ўсё роўна гэта быў вельмі рамантычны час.

“…А потым да ўсіх пагрукаліся”

— Беларусь на фоне іншых падзей знікае з інфармацыйнай прасторы. Што рабіць творцам, музыкам, пісьменнікам, мастакам, рэжысёрам, журналістам?

— Трэба скідаць гэтую нелегітымную ўладу ўсімі магчымымі сродкамі. Тады будуць любыя нагоды, у тым ліку інфармацыйныя. Трэба гэтым займацца кожнаму на сваім месцы і прыкладаць ўсе магчымыя намаганні.

Мы зараз бачым, што гэта абсалютнае зло, і працягваем існаваць у нейкай містычнай кнізе, фэнтэзі, дзе ёсць злосны ўладар. Гэта трывіяльна і банальна гучыць, але выяўляецца насамрэч так.

Ёсць Саўрон і Саруман, яны сустракаюцца і плятуць свае інтрыгі, забіваюць людзей, гадуюць оркаў ды гоблінаў. Раздумваюць, як скарыць увесь свет і пагрузіць яго ў цемру.

Гэта насамрэч не ёсць фэнтэзі, а натуральная рэчаіснасць, і кожнаму трэба намагацца, каб сітуацыю зрушыць з мёртвай кропкі.

Гісторыя нічому не вучыць цэлыя народы і дзяржавы, і працягваецца вельмі непрыемны сцэнар стогадовай даўніны. Уплывовыя людзі, палітыкі або вагаюцца, або не хочуць рабіць непапулярныя для выбарцаў крокі, хаця тое самае было, калі Гітлер захопліваў Еўропу. І зараз, негледзячы на тое, што мы ўсё гэта праходзілі, сітуацыя паўтараецца. Маўляў, давайце не будзем даваць зброю, а мы наогул па-за гульнёй і будзем нейтральныя! Але ўрэшце рэшт не будзе нікога нейтральнага і да ўсіх дабяруцца!

Калі ў зародку і так ужо не забілі зло, але пакуль можна з гэтым змагацца, лепей змагацца і перамагчы, таму што потым будзе вельмі цяжка. А тут атрымоўваецца, што ніхто не хоча прыслухоўвацца да гісторыі, усе думаюць пра цяперашні час, і народ таксама думае пра свае выгоды.

— Але ж і ў Беларусі да 2020 году адбывалася нешта падобнае?

— Як і ў Беларусі. Да 2020 года было так: змагары няхай змагаюцца, а мы будзем будаваць сабе ў вёсцы дом і ў горадзе кватэру, і дачцэ яшчэ трэба купіць, каб яна пайшла ў “інсцітут” і было дзе жыць, а мы “па-за палітыкай”. А потым да ўсіх пагрукаліся. Людзі абстрагуюцца і думаюць пра зніжкі ў Zara, бо вайна ўжо абрыдла, не разумеюць, што заўтра можа палыхнуць. Каб трапіць у турму, не трэба ўдзельнічаць у нейкіх акцыях, бо тыя ж міліцыянты, каб прасунуцца па службовай лесвіцы, проста фабрыкуюць справы. Яны гэта рабілі заўсёды, але больш асцярожна, а зараз ім наогул усё можна. І ты можаш нідзе не ўдзельнічаць: калі ласка, але ты прызнаешся потым на відэакамеру, што “перакрываў рух і хадзіў пад сцягам”. Чамусьці ў часы [сталінскіх] рэпрэсій усе нязломныя героі рэвалюцыі — Каменеў, Зіноўеў, Рыкаў — прызналіся, што былі “лацінскімі” шпіёнамі. Чаму, цікава? З той жа прычыны, што просты чалавек, якога схапілі на вуліцы і збілі, прызнаецца ў чым заўгодна.

“Нават калі будзе здача Маскве, то гэтай Масквы хутка не будзе”

— Часцяком гучыць меркаванне, што Беларусь літаральна ў адным кроку ад страты незалежнасці, гістарычнай і палітычнай. Ці будзе Беларусь жыць і ў якім выглядзе?

— Ясна, што будзе. Імперыі не вечныя, і Расійская імперыя ледзь дыхае насамрэч. Яны могуць галасаваць за каго заўгодна: народ нічога не вырашае. І гэтая жалоба сярод прагрэсіўных расейцаў у “Твітары”: як жа так можа быць?! Беларусы сто разоў гэта праходзілі, а яны толькі пачынаюць. Усё роўна ёсць імкненне да незалежнасці ў народа. Існуюць сімвалы, ёсць мова, якая можа дзесьці падзабытая, але ж ёсць.

Няхай у закансерваваным выглядзе, беларускае прысутнічае, і з гэтым нічога не зробіш. Яно ёсць на падкорцы. Нават калі будзе здача Маскве, то гэтай Масквы хутка не будзе. Лідар гэтай краіны (Уладзімір Пуцін. — “Позірк”.), “ўсенародна абраны”, пачаў працэсы, якія прывядуць да таго, што разваліцца ўся гэтая імперыя. Ясна, што ён дбаў пра сябе, каб можна было пераабірацца, каб рэйтынг быў. У Лукашэнкі, дарэчы, быў вышэйшым рэйтынг, чым у яго, але распачалі вайну, і рэйтынг [у Пуціна] ужо высокі.

Я не палітолаг, а музыка, але гэта ўсё вядзе да незваротных працэсаў і развалу імперыі ў цяперашнім выглядзе. Я б вельмі хацеў пабачыць на свае вочы і дажыць да гэтага.

Беларусь будзе вольнай нацыянальнай дзяржавай і часткай Еўрасаюза, бо іншага нам проста не дадзена. А Расія — дай бог каб яна развалілася на асобныя дзяржавы, якія калі-небудзь, можа, будуць аб’яднаныя паводле прынцыпу Злучаных Штатаў.

Гэты працэс пачаўся, і ён няспынны. Як і ўкраінізацыя Украіны, калі напалову размаўлялі па-руску, а зараз на вачах проста пераходзяць на ўкраінскую мову, бо расійская — мова вайны і агрэсара. Украіна магла б выходзіць з расійскай зоны ўплыву стагоддзямі, а яна з пачаткам вайны выйшла адразу. Таму людзі, якія распачынаюць такія дзеянні, не вельмі разумныя і не глядзяць у будучыню, хаця ім здаецца, што наадварот.

Калі наша мова не знікла за час праўлення лукашэнак гэтых, яна ўжо ніколі не знікне. Бо ўся прагрэсіўная культура была пад забаронай увесь гэты час. Спачатку, да пачатку 2000-х, пакуль яны не ўвайшлі ў смак, можна было пралезці на БТ. Потым яны адфільтравалі, зрабілі [чорныя] спісы, і ўсе нармальныя людзі былі ў гэтых спісах. А засталіся кандовыя і бяздарныя: чаргінцоўскі саюз (праўладны Саюз пісьменнікаў Беларусі, які шмат гадоў узначальваў Мікалай Чаргінец. — “Позірк”.) і абы што. Тое, што ніхто не чытае і стаяць гэтыя кнігі ў кнігарнях на паліцах, якія можна проста заліць эпаксідкай, ніхто іх і так не разгарне. Так што песімістычна я не гляджу. Нават калі Беларусь здадуць, то і назад аддадуць хуценька.

— Што ў найбліжэйшых планах?

— У сакавіку мы зайгралі ў Варшаве канцэрт, прысвечаны 10-годдзю альбома Hramadaznaūstva, потым удзельнічалі ў анлайн-канцэрце на Дзень Волі. 20 красавіка я буду граць у нямецкім Фрайбургу на значнай культурніцкай падзеі — “120 хвілінаў для Беларусі”. Гэта дыскусія пра беларускае мастацтва, літаратуру і музыку ў цяперашняй сітуацыі. Возьмуць удзел Генрых Кіршбаўм, Інга Пец, Альгерд Бахарэвіч, Юля Цімафеева ды іншыя. Так што — запрашаем! Усё адбудзецца ў фрайбургскім тэатры, адным з найвядомейшых у Германіі.