Генпракуратура паскардзілася прэм’ер-міністру на Мінабароны за бессістэмнасць у “высвятленні імён ахвяр генацыду“ — расследаванне BelPol

18 лютага, Позірк. Генеральная пракуратура выявіла сістэмныя парушэнні ў сферы ўвекавечання памяці загінулых мірных жыхароў у гады Вялікай Айчыннай вайны. Пра гэта гаворыцца ў лісце генпракурора Андрэя Шведа прэм’ер-міністру Раману Галоўчанку, апублікаваным аб’яднаннем былых сілавікоў BelPol. Дакумент, меркавана, быў падрыхтаваны ў 2024 годзе.

Швед паведамляе, што да гэтага часу застаюцца невядомымі больш за 1,6 млн забітых і пахаваных грамадзян, высветлена толькі 112 тыс. імёнаў грамадзянскіх ахвяр. Адзначаецца, што “мэтанакіраваная дзейнасць па ідэнтыфікацыі ахвяр генацыду на падставе архіўных крыніц не праводзіцца, адказныя асобы не прызначаныя, архіўна-даследчая праца не ажыццяўляецца альбо носіць разавы, бессістэмны і факультатыўны характар“.

Віна за гэта ўскладаецца на Міністэрства абароны, выканкамы, архіўныя ўстановы.

У той жа час пракуроры толькі падчас адной праверкі ўстанавілі 24 тыс. імёнаў мірных грамадзян, якія не былі ўвекавечаныя, адзначаецца ў лісце.

Пры гэтым дзяржпраграмай “Увекавечанне памяці аб загінулых пры абароне Айчыны“ на 2021-2025 гады прадугледжана ўстанаўленне 6,5 тыс. імёнаў у год, у тым ліку 5 тыс. пахаваных і 1,5 тыс. зніклых без вестак. Падкрэсліваецца, што існуе значная колькасць архіўных крыніц, але яны не даследуюцца.

Таксама Швед адзначае, што “за апошнія гады не вернута ніводнай арыгінальнай культурнай каштоўнасці перыяду Вялікай Айчыннай вайны“.

З 2019 года праца камісіі па вяртанні каштоўнасцей “звялася да правядзення перамоў з прадстаўнікамі музея Ізраіля і Бундесархіва (ФРГ) аб вяртанні 16 музейных прадметаў і наданні дапамогі ў выяўленні і апісанні культурных каштоўнасцей“.

У маршруты ваенна-гістарычнага турызму ўваходзіць толькі 56 памятных месцаў, наракае Швед. Як недапрацоўку ён адзначае той факт, што ўрочышча Стасіна Столінскага раёна (Брэсцкая вобласць), дзе “пахавана больш за 12,5 тыс. ахвяр генацыду“, не ўнесена ў “экскурсійныя маршруты“.

Таксама Швед згадвае, што на патрабаванне Генеральнай пракуратуры была праведзена карэкціроўка маршрутнай сеткі: з маршрутаў выключаны нямецкія могілкі (меркавана ў Столінскім раёне. — “Позірк“.).

Не вырашаныя пытанні добраўпарадкавання пахаванняў у 15 раёнах Гомельскай, 8 — Гродзенскай, 7 — Віцебскай, 6 — Мінскай, 4 — Магілёўскай, 2 — Брэсцкай, 5 — Віцебскай абласцей, паведамляе генпракурор.

На яго думку, “неабходна прыняць меры па захаванні збудаванняў аднаго з найбуйнейшых лагераў для савецкіх ваеннапалонных і мірных грамадзян “Шталаг-352“ у Мінску, дзе забіта больш за 80 тыс. чалавек“.

Таксама BelPol апублікаваў ліст намесніка генпракурора Максіма Вароніна ў Савет міністраў. Аўтар паведамляе, што ў краіне адсутнічае дакладны і поўны ўлік помнікаў, звязаных з Вялікай Айчыннай вайной.

Шмат якія аб’екты (манументы) знаходзяцца ў занядбаным стане, іх сістэматызацыя парушана, адзначае намеснік генпракурора. Напрыклад, мемарыяльны комплекс “Яма“ ў Цэнтральным раёне Мінска ўлічаны як памятны знак. У спісе манументаў Заводскага раёна сталіцы не значыцца комплекс “Трасцянец“, а памятны знак “Танк на пастаменце“ каля Дома афіцэраў у Мінску ўлічаны як помнік.

Пракурорскія работнікі патрабуюць паведаміць міністэрствам абароны, культуры і жыллёва-камунальнай гаспадаркі пра неабходнасць наладзіць працу па ўстанаўленні ахвяр вайны і прывядзенні помнікаў у належны стан.

У 2021 годзе быў прыняты закон “Аб генацыдзе беларускага народа”. Пры гэтым пад беларускім народам “для мэтаў гэтага закона разумеюцца савецкія грамадзяне, якія пражывалі на тэрыторыі Беларускай Савецкай Сацыялістычнай Рэспублікі ў перыяд Вялікай Айчыннай вайны і (або) пасляваенны перыяд” (да 31 снежня 1951 года).

За “адмаўленне генацыду беларускага народа” арт. 130² КК прадугледжвае адказнасць у выглядзе 5 гадоў пазбаўлення волі, за паўторнае парушэнне закона — ад 3 да 10 гадоў. 17 ліпеня 2023 года Аляксандр Лукашэнка падпісаў закон “Аб змяненні Крымінальна-працэсуальнага кодэкса”, які дазваляе пераследаваць памерлых у крымінальным парадку.

Незалежныя гісторыкі і эксперты лічаць, што ўлады выкарыстоўваюць гэтую тэму для дыскрэдытацыі апанентаў. Пра гэта, у прыватнасці, сведчыць змест кнігі “Генацыд беларускага народа”, якая выйшла пад рэдакцыяй Шведа. У ёй сцвярджаецца, што масавыя пратэсты супраць фальсіфікацыі вынікаў прэзідэнцкіх выбараў 2020 года з’яўляюцца спробай дзяржаўнага перавароту з выкарыстаннем нацысцкай ідэалогіі. Акрамя таго, да генацыду фактычна прыраўняна антысавецкае супраціўленне ў першыя пасляваенныя гады.